Η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει στην ελεύθερη μετακίνηση ιδεών και ανθρώπων, χωρίς, όμως, να έχουν καθορισθεί συγκεκριμένες πολιτικές για την αποτελεσματική διείσδυση τους και την αποτροπή πιθανών κινδύνων. Η έλλειψη αυτών των πολιτικών γίνεται πιο εμφανής και επικίνδυνη ως προς το φαινόμενο της άφιξης μεταναστών στην Ευρώπη και, ιδιαίτερα στη Ελλάδα. Επισημαίνεται, επίσης, ότι ακόμη πιο επικίνδυνη πλέον γίνεται η παράνομη μετανάστευση, η οποία καθορίζεται από το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των χωρών προέλευσης αλλά και από τις συνθήκες και τις ευκαιρίες απασχόλησης, που επικρατούν στις χώρες αυτές (Adnett, 1996).
Οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν στην αύξηση του φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης θεωρούνται οι περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης και εισοδήματος για τους παράνομους μετανάστες αλλά και ο σύνθετος χαρακτήρας του γεωγραφικού περιβάλλοντος, ο οποίος αποτρέπει τον αποτελεσματικό έλεγχο των συνόρων και τον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης (Bhagwati, 1988).
Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει να ελέγξουν την παράνομη μετανάστευση, εφαρμόζοντας συγκεκριμένα προγράμματα νομιμοποίησης, αποτελεσματικής φρούρησης των συνόρων και απέλασης των παράνομων μεταναστών μετά τη σύλληψή τους. Για τον αποτελεσματικό έλεγχο των συνόρων έχουν προχωρήσει και στη σύναψη συμφωνιών με γειτονικές χώρες, χωρίς, όμως, να έχει προωθηθεί η εφαρμογή ενός σταθερού συστήματος αντιμετώπισης του προβλήματος (Gidarakou, 2013).
Όμως, το φαινόμενο αυτό γίνεται εντονότερο στις μέρες μας, απειλώντας την εθνική ταυτότητα, τη συνοχή και την εύρυθμη λειτουργία των ευρωπαϊκών κρατών και της χώρας μας. Μπορεί οι παράνομοι μετανάστες να αποτελούν φθηνό εργατικό δυναμικό, όμως, η αυξημένη διείσδυση τους στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών προκαλεί την ανησυχία των σύγχρονων κοινωνιών, ενώ καλλιεργεί και έντονα ξενοφοβικά αισθήματα (Epstein, 1997).
Το τελευταίο διάστημα , λοιπόν, η μαζική ροή μεταναστών στον ευρωπαϊκό χώρο δια μέσου της Ελλάδας και της Τουρκίας αποδεικνύει ότι η μετακίνηση και η εγκατάστασή τους αποτελούν ένα σοβαρό πολιτικό ζήτημα. Αποδεικνύεται, επίσης, ότι κάθε χώρα δεν διαθέτει από μόνη της τους απαραίτητους αμυντικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ζητήματος και για τη σωστή διαχείριση των προβλημάτων που ανακύπτουν από την εμφάνιση αυτού του φαινομένου και για αυτό απαιτείται η επίδειξη μιας ενιαίας μεταναστευτικής πολιτικής (Παπαθεοδώρου, 2003).
Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Γενικά περί μετανάστευσης
Για να ξεκινήσουμε να μιλάμε για παράνομη μετανάστευση καλό θα ήταν να ορίσουμε κατ’ αρχήν τον όρο μετανάστευση. Τι είναι λοιπόν η μετανάστευση. Μετανάστευση είναι η ατομική ή ομαδική μετακίνηση ανθρώπων σε ένα τόπο διαφορετικό από εκείνο της μέχρι τώρα μόνιμης παραμονής τους.
Η μετανάστευση μπορεί να είναι :
α. Αναγκαστική μετανάστευση: είναι αυτή που προκαλείται από την εσκεμμένη ή άθελη δημιουργία ή και πρόκληση δυσμενών συνθηκών διαβίωσης είτε κοινωνικής ένταξης σε βάρος μιας περιορισμένης κατηγορίας ατόμων ή μερίδας ενός πληθυσμού, με σκοπό να προωθήσει τα άτομα αυτά σε βεβιασμένη απόφαση προς μετανάστευση, εγκαταλείποντας το σημείο κατοικίας του.
β. Βίαιη μετανάστευση: είναι αυτή που επιβάλλεται σε άτομα ή κοινωνικά σύνολα χωρίς να αφήνεται κανένα περιθώριο επιλογής μεταξύ παραμονής, έστω και με δυσμενείς όρους ή κάποιας μετεγκατάστασης, όπως στην περίπτωσης της αναγκαστικής μετανάστευσης. Παραδείγματα, μπορούμε να αναφέρουμε τον διωγμό πληθυσμών, όπως συνέβη το 1922 στη Μικρά Ασία.
γ. Σύγχρονη μετανάστευση: ονομάζεται η μετανάστευση που προκαλείται από οικονομικά αίτια, (οικονομική μετανάστευση), όπως για παράδειγμα η αναζήτηση σε άλλο χώρο καλύτερης αμειβόμενης εργασίας των Ελλήνων εργατών στις δεκαετίες ’60 και ’70 προς Γερμανία και Βέλγιο.
δ. Συντηρητική μετανάστευση: ορίζεται με βάση τα παραπάνω, η μετανάστευση που διατηρεί αμετάβλητο τον τρόπο ζωής που ακολουθούσε ο μετανάστης πριν την μετακίνησή του.
ε. Καινοτόμος μετανάστευση: είναι αυτή κατά την οποία επέρχεται ολική ή μερική μεταβολή του τρόπου ζωής του μετανάστη.
στ. Αρχαϊκή μετανάστευση: είναι η μετακίνηση, που δεν προκαλείται όπως η σύγχρονη από οικονομικά αίτια, αλλά από τον τρόπο ζωής των μετακινούμενων, όπως οι νομαδικοί λαοί ή από την αδυναμία εξασφάλισης φυσικών πόρων συντήρησης όταν πρόκειται για εγκατάλειψη γης.
ζ. Τέλος, υπάρχει και η μετανάστευση που επιβάλλεται από μεγάλες φυσικές ή γεωλογικές μεταβολές όπως είναι η έκρηξη ενός ηφαιστείου ή ένας τεράστιος σεισμός με κατολισθήσεις, που εξαναγκάζει τους πληθυσμούς να εγκαταλείψουν επειγόντως ένα χώρο που μεταβλήθηκε σε μη κατοικήσιμος. Αυτή η μετανάστευση είναι αναγκαστική.
Αναλόγως του χρόνου διακρίνεται σε:
• Προσωρινή : όταν μετά την εκπλήρωση των στόχων που επεδίωκε ο μετανάστης επιστρέφει στον τόπο του.
• Μόνιμη : όταν εγκαθίσταται μόνιμα στο νέο του τόπο χωρίς να έχει την διάθεση να επιστρέψει.
Τα αίτια της μετανάστευσης είναι πολύμορφα και συνοψίζονται στην προσπάθεια αποφυγής πιεστικών παραγόντων της ζωής και στην αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Μπορεί να είναι πολιτικά (διωγμοί λόγω πολιτικών πεποιθήσεων), επιβίωσης (διεξαγωγή πολεμικών συγκρούσεων), θρησκευτικά (διωγμοί λόγω θρησκευτικών απόψεων) ή οικονομικά που είναι και τα κυριότερα στην εποχή μας. Για να καθορίσουμε σαφέστερα τον όρο του «παράνομου μετανάστη» θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι παράνομος μετανάστης δεν είναι μόνο αυτός πού εισέρχεται με μη νόμιμα μέσα σε μια χώρα αλλά και αυτός ο οποίος ενώ εισήλθε νόμιμα στη χώρα παραμένει σε αυτή πέραν των χρονικών ορίων που προβλέπει ο νόμος.
Η έννοια της παράνομης μετανάστευσης
Η έννοια της μετανάστευσης αναφέρεται σε μία δυναμική διαδικασία, η οποία υφίσταται ποικίλες μεταβολές, ως αποτέλεσμα των ευρύτερων μεταβολών που σημειώνονται σε διεθνή επίπεδο. Η μετανάστευση ουσιαστικά αποτελεί τη « τη φυσική μετάβαση ατόμων και ομάδων από µία κοινωνία σε κάποια άλλη» (Baldwin-Edwards, 2001)) ή τη μεταφορά ανθρώπινου και εργατικού δυναμικού από µία περιοχή σε κάποια άλλη (Castles & Kosack, 1973). Η μετανάστευση, επίσης, είναι «από τις παλαιότερες εκδηλώσεις στην ιστορία της συμβίωσης των λαών και πολλά πολιτιστικά στοιχεία και ολόκληροι πολιτισμοί οφείλονται στην εκδήλωση του φαινομένου αυτού (Τσαούση, 1996)
Στη σημερινή εποχή η έννοια της μετανάστευσης αποκτά οικονομικό χαρακτήρα, προσδίδοντας μία διαφορετική σημασία στη συγκεκριμένη έννοια. Πριν αναλυθεί, όμως, η έννοια της παράνομης μετανάστευσης, πρέπει να γίνει σαφής η διάκριση αναμεσά στους πρόσφυγες και στους μετανάστες, καθώς υπάρχουν διαφορετικές πολιτικές αντιμετώπισής τους.
Όπως είναι γνωστό, οι πρόσφυγες προστατεύονται από την Εθνική Σύμβαση της Γενεύης, καθώς τα ίδια τους τα κράτη αδυνατούν να τους προσφέρουν οποιαδήποτε προστασία και τους οδηγούν στην αναζήτηση ασύλου σε άλλες χώρες. Εξάλλου η αναζήτηση ασύλου αποτελεί υποχρέωση όλων των κρατών με βάση τις διεθνείς και τις εθνικές νομοθεσίες (Παπαθεοδώρου, 2003). Οι κατηγορίες, λοιπόν, των ανθρώπων, που αναζητούν καλύτερη τύχη σ άλλες χώρες είναι οι εξής :
1) Πρόσφυγες: είναι τα άτομα, που έχουν λάβει πολιτικό άσυλο και με βάση τις εθνικές νομοθεσίες και τις διεθνείς συμβάσεις έχουν λάβει και άδεια αορίστου παραμονής στις χώρες υποδοχής, ενώ, επίσης, έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν πλήρως στην αγορά εργασίας.
2) Άτομα αιτούντα άσυλο: έχουν εκδιωχθεί από τις χώρες τους λόγω πολιτικών ή άλλων αντιλήψεων τους, με αποτέλεσμα να έχουν υποβάλει αίτηση για χορήγηση ασύλου από τις χώρες υποδοχής. Μπορούν να αργαστούν και να θεωρούνται ενεργοί πολίτες, μόνο, όταν λάβουν το άσυλο.
3) Μετανάστες: πρόκειται για τα άτομα, που επιλέγουν να εισέλθουν νόμιμα ή παράνομα στην Ελλάδα ή σε άλλες χώρες της Ευρώπης, με σκοπό την προσωρινή ή τη μόνιμη εγκατάστασή τους (Sarris, 1997).
Θα πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι η παράνομη μετανάστευση αναφέρεται στην παράνομη είσοδο ατόμων στις χώρες υποδοχής. Το φαινόμενο αυτό έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, εντείνοντας τις ανησυχίες των εθνικών κυβερνήσεων και της Ε.Ε. Πρόκειται για ένα υπαρκτό πρόβλημα, που καλούνται να λύσουν οι λαοί της Ευρώπης, προκειμένου να αποτρέψουν τις αρνητικές συνέπειες του και τις πιθανές δυσλειτουργίες, που μπορούν να προκληθούν (Παπαθεοδώρου, 2003).
Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, «κάθε χρόνο μεταναστεύουν περίπου 175 εκατομμύρια άνθρωποι, από αυτούς περίπου 159 εκατομμύρια κρίνονται ως διεθνείς μετανάστες, ενώ 16 εκατομμύρια αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες» (Adnett, 1998)
Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η μετανάστευση αποτελεί μία προσπάθεια μόνιμης ή παροδικής αναζήτησης νου τόπου εγκατάστασης. Οι αιτίες της μετανάστευσης έχουν πολιτικό, θρησκευτικό, οικονομικό και κοινωνικό χαρακτήρα και έχουν ποικίλες επιδράσεις στις χώρες υποδοχής τους, ιδιαίτερα όταν η είσοδος του γίνεται με παράνομο τρόπο. Τα πράγματα έχουν αλλάξει το τελευταίο διάστημα και πλέον η διακίνηση παράνομων μεταναστών από τις χώρες της Ασίας στη Βόρεια Ευρώπη μέσω Ελλάδας γίνεται με απόλυτα νόμιμες διαδικασίες στις χώρες τους και την υπογραφή συμβολαίου στο όνομα της «Χαβάλα» (Πόπωτας, 2015).
Συμβόλαιο «Χαβάλα»
Πιο συγκεκριμένα, λόγω της έντονης κρίσης, που επικρατεί στη Συρία, τα άτομα που διαφεύγουν από την εμπόλεμη περιοχή μπορούν να εισέλθουν πολύ εύκολα στην Τουρκία, λόγω της έλλειψης ελέγχων. Από την Τουρκία με τη βοήθεια των γνωστών δουλεμπόρων περνούν στη χώρα μας , αξιώνοντας να καταφύγουν, στη συνέχεια, κυρίως, στη Γερμανία και τη Σουηδία (Πόπωτας, 2015).
Ελλάδα και Ευρώπη ως περιοχές υποδοχής μεταναστών
Η μετανάστευση λαών και ατόμων αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο, ενώ η λαθρομετανάστευση αναφέρεται στην παράνομη μετανάστευση, η οποία διαφοροποιείται λόγω της μη νόμιμης μετακίνησης των πληθυσμών και της αδυναμίας επίσημης καταγραφής τους και ομαλής ενσωμάτωσης τους στις χώρες υποδοχής τους. «Το κύριο αίτιο του φαινομένου της μετανάστευσης και κατ’ επέκταση της λαθρομετανάστευσης είναι η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης σε χώρες οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά αναπτυγμένες» (Baldwin-Edwards 2002β: 168).
Η μετανάστευση στην Ευρώπη
Ορόσημο για τη μετανάστευση πληθυσμιακών ομάδων στον χώρο της Ευρώπης θεωρείται το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως υποστηρίζεται, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλές πληθυσμιακές ομάδες από τη Ν. Ευρώπη αναζήτησαν καλύτερες συνθήκες ζωής στη Β. και Δ. Ευρώπη. Στις περιοχές αυτές, όμως, κατέφυγαν και μετανάστες από την Ασία, την Αφρική και την Καραϊβική. Βασικός παράγων για την επιλογή των βόρειων και δυτικών κρατών της Ευρώπης θεωρείται η βιομηχανική τους ανάπτυξη και η δυνατότητα παροχής θέσεων εργασίας (Baldwin-Edwards, 20010.
Μία νέα χρονική περίοδο που έδωσε ώθηση στη μετανάστευση στις λεγόμενες δυτικές χώρες της Ευρώπης, αποτελεί η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, που οδήγησε κατοίκους της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε ένα νέο μεταναστευτικό κύμα, που οφείλει την ενίσχυσή του σε πολιτικούς λόγους (Παπαθεοδώρου, 2003).
Με βάση στατιστικά στοιχεία, οι μεταναστευτικές εισροές εντείνονται στον χώρο της Ευρώπης κατά τις περιόδους 1985-1992, ενώ η αύξηση αυτή επαναλαμβάνεται και τα τελευταία 3 χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι «στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε η ετήσια μεταναστευτική εισροή ατόμων ξένης υπηκοότητας από 800.000 περίπου το 1985 έφθασε το 1,8 εκατομμύρια το 1992 για να μειωθεί στη συνέχεια στο 1,3 εκατομμύρια. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός αυτός είναι της τάξης του 1,6 εκατομμυρίων το χρόνο» (Παπαθεοδώρου, 2003). Τέλος, το τελευταίο διάστημα εντείνεται το κύμα λαθρομετανάστευσης στον χώρο της Ε.Ε, καθώς οι χώρες της αποτελούν πηγή ελπίδας για τους λαθρομετανάστες, λόγω της αναβαθμισμένης ποιότητάς ζωής τους.
Η Ελλάδα ως μεταναστευτικός κόμβος
Μια από τις χώρες της Ευρώπης που τα τελευταία χρόνια αποτελεί μεταναστευτικό κόμβο είναι η χώρα μας. Όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη και η Ελλάδα δέχτηκε μετανάστες λόγω των σημαντικών γεωπολιτικών μεταβολών, που σημειώθηκαν στην Α. και Κ. Ευρώπη. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα έχει υποδεχθεί:
1. Παλιννοστούντες ομογενείς από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες
2. Έλληνες ομογενείς Αλβανικής υπηκοότητας (Βορειοηπειρώτες).
3. Οικονομικούς μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε (Τριανταφυλλίδου, 2010)
Γράφημα 1
Πηγή : ΕΛΑΣ
Η Ελλάδα από χώρα αναχώρησης μεταναστών προς άλλες χώρες στο παρελθόν, μετατράπηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε χώρα υποδοχής μεγάλου αριθμού μεταναστών. Σύμφωνα με την απογραφή που έγινε το 2011 το 52,7 % των αλλοδαπών που διαμένουν στην Ελλάδα είναι Αλβανοί, το 8,3 % είναι Βούλγαροι, το 5,1% Ρουμάνοι, το 3,7% Πακιστανοί και το 3% Γεωργιανοί. Θα πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι σήμερα ο αριθμός των αλλοδαπών που είναι παράνομοι αυξάνεται διαρκώς, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να καταγραφούν με ακρίβεια ζουν ή εργάζονται στη χώρα μας (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Σε γενικές γραμμές οι παράνομοι μετανάστες στην Ελλάδα είναι περισσότεροι σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μία από τις βασικότερες αιτίες για το φαινόμενο αυτό θεωρείται η ελληνική γραφειοκρατία, που ευθύνεται για τη καθυστέρηση των διαδικασιών πολιτογράφησης των μεταναστών, που ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη χώρα μας (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Γράφημα 2
Πηγή : ΕΛΑΣ
Ουσιαστικά, η καίρια γεωγραφική θέση της Ελλάδας την έχει μετατρέψει σε βασικό χώρο εισροής μεγάλων μεταναστευτικών κυμάτων, ενώ για πολλούς η εισροή παράνομων μεταναστών διευκολύνεται από την έλλειψη μεταναστευτική πολιτικής και από την αδυναμία φύλαξης των ελληνικών συνόρων (Τριανταφυλλίδου, 2012).
Γράφημα 3
Πηγή : ΕΛΑΣ
Επιπλέον, η γειτονική θέση της Ελλάδας με τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. και των Βαλκανικών κρατών, στα οποία τα τελευταία χρόνια σημειώθηκαν έντονες κοινωνικοπολιτικές αναταραχές τη μετατρέπει σε μεταναστευτικό κόμβο.. Η Ελλάδα δέχεται, επίσης, μετανάστες από τις αναπτυσσόμενες χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ το τελευταίο διάστημα μέσω του Αιγαίου αποτελεί χώρο εισροής μεγάλων μεταναστευτικών κυμάτων, που φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου από την Τουρκία, ζητώντας δίοδο για τη μετάβασή τους στις δυτικές χώρες. (Καβουνίδης, 2008).
Γράφημα 4
Πηγή : ΕΛΑΣ
Ειδικότερα , τα αίτια μετανάστευσης στην Ελλάδα θεωρούνται ότι είναι τα εξής :
· Αποτελεί χώρα της Ν. Ευρώπης και θεωρείται πιο εύκολη η πρόσβαση τους σε αυτήν.
· Γεωγραφική θέση και μορφολογία εδάφους
· Οικονομικά αίτια
· Έλλειψη συστηματικής και οργανωμένης μεταναστευτικής πολιτικής (Αμίτσης και Λαζαρίδης, 2001).
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
Επιδράσεις παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη
Η Ευρώπη εξακολουθεί, λοιπόν, να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα υποδοχής μεταναστών, καθώς δέχεται τους μετανάστες που προσπαθούν μέσω της Ελλάδας και της Τουρκίας να εισέλθουν στα ευρωπαϊκά κράτη, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Η Ευρώπη λόγω του ιδιαίτερου τρόπου λειτουργίας της αντιμετωπίζει το θέμα αυτό ως ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς οι επιδράσεις του αφορούν τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη και καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας τους.
Έμφαση, όμως, πρέπει να δοθεί και στο ότι η παράνομη μετανάστευση αποδεικνύει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της κατάργησης των συνόρων και παράνομης διέλευσης τους από τα ευρωπαϊκά εδάφη. Με τον τρόπο αυτό, όμως, επιβεβαιώνεται η έλλειψη κανόνων για τη μεταφορά των μεταναστών, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις προβληματισμό προκαλεί ο κίνδυνος της ζωής των μεταναστών ( Epstein, 1997).
Γράφημα 5
Επιπλέον, με την είσοδο των μεταναστών στα ευρωπαϊκά κράτη προωθείται η μαζική εισροή εκπροσώπων του τρίτου κόσμου στους παραγωγικούς και κοινωνικούς τομείς των ευρωπαϊκών κρατών.
Με την είσοδο των παράνομων μεταναστών επιβεβαιώνεται, επίσης, η αδυναμία της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα, που δημιουργεί. Ταυτόχρονα η κατάργηση των συνόρων διευκολύνει τη μετανάστευση και, ιδιαίτερα την παράνομη, που αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών ,καθώς οι γραφειοκρατικές διαδικασίες και η έλλειψη κοινής μεταναστευτικής πολιτικής αδυνατούν να καθορίσουν τον ακριβή αριθμό των παράνομων μεταναστών. Άλλωστε οι μετανάστες για τους περισσότερους ευρωπαϊκούς λαούς αντιμετωπίζονται ως η φθηνή εργατική δύναμη, που θα συμβάλει στην αύξησή της παραγωγικότητας (Baldwin-Edwards, 2001).
Η ραγδαία αύξηση της μετανάστευσης μετατρέπει το θέμα της ελεύθερης εισόδου των παράνομων μεταναστών σε ευρύτερο ευρωπαϊκό πρόβλημα, που θέτει προ των ευθυνών της την Ευρώπη. Μία Ευρώπη, όμως, η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με συστηματικό τρόπο το πρόβλημα, καθώς δεν διαθέτει τα απαραίτητα μέσα αλλά, κυρίως, δεν έχει συγκροτημένη και ενιαία μεταναστευτική πολιτική. Ουσιαστικά, δηλαδή, η παράνομη μετανάστευση θέτει προ των ευθυνών της την ηγεσία της Ευρώπης, η οποία οφείλει να αναζητήσει άμεσα τρόπους για την επίλυση του προβλήματος και για την προστασία των κρατών – μελών της, αναπτύσσοντας ενιαία μεταναστευτική πολιτική (Gidarakou, 2013).
Επιδράσεις παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες χώρες υποδοχής των μεταναστών, ενώ το 1/10 περίπου του πληθυσμού της χώρας αποτελείται από μετανάστες, που προέρχονταν, κυρίως, από την περιοχή των Βαλκανίων και ιδιαίτερα από την Αλβανία. Η παράνομη μετανάστευση στην Ελλάδα αυξάνεται, όμως, με ραγδαίους ρυθμούς το τελευταίο διάστημα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ποικίλα προβλήματα και να εντείνεται ο προβληματισμός για την αύξηση του φαινομένου. Με βάση στατιστικά στοιχεία της ΕΛΑΣ, παρουσιάζεται η αδυναμία προστασίας των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας, καθώς το πρώτο 7μηνο του 2015 εισήλθαν 156.726 παράνομοι μετανάστες, ενώ το πρώτο 7μηνο του 2014 είχαν εισέλθει μόλις 32.070 και όλο το 2014 77.163.
Η είσοδος των παράνομων μεταναστών δημιουργεί ποικίλα προβλήματα σε διαφόρους τομείς της ελληνικής οικονομικής και κοινωνική ζωής και αλλοιώνει τη σύσταση του ελληνικού πληθυσμού.. Εντοπίζονται, όμως δυσκολίες για τον απολογισμό και την αξιολόγηση της παρουσίας τους, καθώς υπάρχουν ελάχιστα στατιστικά στοιχεία, σχετικά με την αριθμητική παρουσία τους. Με την είσοδο των παράνομων μεταναστών υποστηρίζεται ότι αισθητές είναι οι επιρροές στο ποσοστό της ανεργίας, στο ισοζύγιο πληρωμών και στους ρυθμούς ανάπτυξης των εμπορικών σχέσεων. Όμως, η άφιξη των μεταναστών καθορίζει και «τη ζήτηση για εκπαίδευση, υπηρεσίες υγείας και γενικότερα για τις απαραίτητες κοινωνικές υποδομές, αποδεικνύοντας ότι ουσιαστικά επηρεάζει ποικίλους τομείς της καθημερινότητας των εθνικών κρατών» (Leventi, 2004),
Η μεγάλη εισροή μεταναστών στην Ελλάδα έχει αλλοιώσει την ευρύτερη εικόνα της, αν και η γενικότερη αξιολόγηση της παρουσίας τους και της επίδρασης τους στη λειτουργία της ελληνικής κοινωνίας καθορίζεται από το αν διαμένουν μόνιμα ή παράνομα στην Ελλάδα και αν έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία (Χλέτσος, 2002). Όμως, σήμερα οι περισσότεροι μετανάστες είναι παράνομοι, καθώς δεν έχουν τα απαιτούμενα έγγραφα για τη νομιμοποίηση της παρουσίας τους στην Ελλάδα.
Ιδιαίτερη βαρύτητα, όμως, για την ελληνική οικονομία αποτελεί το ότι εργάζονται παράνομα, γεγονός που έχει ποικίλες επιπτώσεις για την ελληνική κοινωνία. Οι μετανάστες που ζούσαν μέχρι τώρα στην Ελλάδα κατάγονταν από 27 διαφορετικές χώρες με την Αλβανία να κατέχει το 55,6% του μεταναστευτικού πληθυσμού, ενώ το υπόλοιπο 17% προερχόταν από πρώην ανατολικές χώρες. Από αυτούς υπολογίζεται ότι το 50% περίπου απασχολείται, ενώ οι υπόλοιποι μετανάστες είναι άνεργοι. Η πλειοψηφία των μεταναστών (78,6%) ζει στις αστικές περιοχές και το 21,4% στις αγροτικές περιοχές (ΙΜΕΠΟ, 2005) . Όμως το τελευταίο διάστημα παρατηρείται αλλαγή στην εθνολογική σύσταση των μεταναστών, καθώς οι περισσότεροι προέρχονται από τον χώρο της Συρίας και της ευρύτερης περιοχής.
Τα άτομα αυτά ήρθαν στη χώρα μας, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και επέλεξαν να εγκατασταθούν, κυρίως, σε αγροτικές περιοχές, συμβάλλοντας με την παρουσία τους στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας, «καθώς αποτελούσαν φθηνό εργατικό δυναμικό, την ίδια ώρα που οι Έλληνες δεν δέχονταν να αναλάβουν αγροτικές εργασίες. Ουσιαστικά, διείσδυσαν στην ελληνική αγορά εργασίας , λόγω της έλλειψης ελληνικών εργατικών χεριών στον τομέα αυτό» (ΙΜΕΠΟ, 2005).
Με τον τρόπο αυτό, επισημαίνεται από πολλούς ότι ενισχύεται η παραοικονομία αλλά και δημιουργούνται οι συνθήκες για την ενίσχυση της ελληνικής οικονομικής ύφεσης. Θεωρείται, δηλαδή, ότι οι παράνομοι μετανάστες αντικαθιστούν τους Έλληνες ανειδίκευτους εργάτες και με την είσοδο τους στην αγορά εργασίας δημιουργούν ποικίλα προβλήματα σε διάφορους τομείς της ελληνικής οικονομίας (Fakiolas, 2010).
Η άφιξη, όμως, και η εγκατάσταση των παράνομων μεταναστών οδηγεί και στην ενίσχυση του ρατσισμού, καλλιεργώντας στερεότυπες αντιλήψεις και δημιουργώντας αισθήματα φόβου, ανασφάλειας και καχυποψίας απέναντι στην παρουσία τους και στην ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία (Karakasidou, 2007).
Λόγοι που καθιστούν προβληματική την παρουσία τους
Το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης παίρνει τεράστιες διαστάσεις στις μέρες μας, προκαλώντας έντονη ανησυχία στις ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών, καθώς πολλοί θεωρούν ότι η αθρόα είσοδός τους στα ευρωπαϊκά εδάφη αποτελεί απειλή για την Ελλάδα και για τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Η παρουσία τους επισημαίνεται ότι λειτουργεί εις βάρος της πολιτικής σταθερότητας της Ελλάδας και των Ευρωπαϊκών κρατών, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ακραίων καταστάσεων και στην επικράτηση ακραίων ιδεολογιών, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν ποικίλα προβλήματα στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών (Λιανός, 2004)..
Δεν είναι λίγοι μάλιστα, αυτοί που ταυτίζουν την παρουσία των παράνομων μεταναστών με την ανάπτυξη της τρομοκρατίας και της εκδήλωσης τρομοκρατικών ενεργειών, που προκαλούν πλήγματα σε ποικίλους τομίας της καθημερινότητας των κρατών – μελών τη Ευρώπης. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι η παρουσία τους θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία με την πιθανή μεταφορά λοιμωδών ασθενειών. Σε αρκετές περιπτώσεις δημιουργούνται εστίες μόλυνσης από την κατάληψη εγκαταλελειμμένων κτηρίων στα κέντρα των μεγάλων αστικών κέντρων, αναζητώντας χώρους διαβίωσης (Παπαθεοδώρου, 2003)
Απειλή, όμως, μπορεί να αποτελέσει η παρουσία τους και για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Η παράνομη εγκατάσταση τους ταυτίζεται με την αύξηση της εγκληματικότητας και την εργασιακή εκμετάλλευση τους. Παράλληλα, απειλείται η κοινωνική συνοχή των χωρών υποδοχής, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ενίσχυση ενός κλίματος ανασφάλειας και αύξησης των φαινόμενων ρατσισμού και ξενοφοβίας. Στο πλαίσιο αυτό, όμως, δυσχεραίνει η προσπάθεια ένταξης και ενσωμάτωσης τους στις κοινωνίες υποδοχής, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η αδυναμία κοινωνικής ενσωμάτωσης τους θεωρείται βασική αιτία αύξησης της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας και διατάραξης της κοινωνικής συνοχής (Λιανός, 2003).
Αξίζει να επισημανθεί ότι η αύξηση των παράνομων μεταναστών τις περισσότερες φορές δημιουργεί «πληθυσμιακή ανισορροπία» λόγω της αύξησης του πληθυσμού των χωρών υποδοχής και την αύξηση της γεννητικότητας, με αποτέλεσμα τη μείωση της γήρανσης των κατοίκων αυτών των χωρών. Εκτός, όμως, από τις πληθυσμιακές ανακατατάξεις δυσλειτουργίες μπορούν να δημιουργήσουν και τα κοινωνικά προβλήματα που εντείνονται και οι δημογραφικές ανακατέψεις που δημιουργούνται (Αμίτσης, 2001).
Γράφημα 6
Πηγή : ΕΛΑΣ
Η παρουσία τους απειλεί, επίσης, τις εθνικές αλλά και την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, απαιτείται η δέσμευση κοινοτικών πόρων. Ταυτόχρονα η έξοδος τους στην αγορά εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση της παραοικονομίας και να αυξήσει τα φαινόμενα διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση αλλά και να λειτουργήσει εις βάρος του τουρισμού. Τέλος, διατυπώνεται η άποψή ότι η παρουσία των παράνομων μεταναστών λειτουργεί εις βάρος της ασφάλειας των εθνικών κρατών, καθώς δημιουργούνται κλειστές κοινωνικές ομάδες, οι οποίες διακατέχονται από εχθρικές αντιλήψεις και μπορούν όχι μόνο να αλλοιώσουν τον πληθυσμό αλλά και να διαταράζουν την κοινωνική ισορροπία (Sarris, 1997).
Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ρατσιστική αντιμετώπιση των μεταναστών
Η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση των συνόρων αποτελεί βασικό παράγοντα για τη μαζική εισροή μεταναστών σε άλλες χώρες. Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και η βαθύτατη οικονομική ύφεση έχουν δημιουργήσει αρνητικές συνθήκες για τους μετανάστες. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον τα δικαιώματά τους παραβιάζονται και καλλιεργούνται έντονα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Επιπλέον, η ρατσιστική αντιμετώπιση τους δημιουργεί διάφορα προβλήματα στην επιβίωσή τους και διαταράσσει την ψυχική τους ισορροπία (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Η σημερινή μορφή του ρατσισμού αφορά όλες τις παγκόσμιες κοινωνίες. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ο νέο - ρατσισμός εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στη Γαλλία, ως πολιτική έκφραση και πρακτική της άκρας δεξιάς κατά του αυξανόμενου κύματος των μεταναστών, οι οποίοι έφθασαν από την Αφρική προς την Ευρώπη, Η θεωρία αυτή παρουσιάζεται ως η μόνη λύση στη συνεχή και ανεξέλεγκτη εισροή αλλοδαπών. Επιπλέον, υποστηρίζει το "φυσικό" δικαίωμα κάθε εθνικής ομάδας να προστατεύσει την ταυτότητά της, με απώτερο στόχο τη νομιμοποίηση της διακριτικής μεταχείρισης εις βάρος των άλλων (Παπαθεοδώρου, 2003) ,
Η ξενοφοβία βασίζεται σε κοινωνικά κατασκευασμένες εικόνες και ιδέες και, συνήθως, όχι σε λογικά ή αντικειμενικά γεγονότα.. Ο βασικός τρόπος για την προώθηση του ρατσισμού είναι η αρνητική προπαγάνδα για τους ξένους ή τις χώρες καταγωγής τους και η τάση αποκτήνωσης των άλλων, γεγονός που αποτελεί μια από τις πιο αρνητικές συνέπειες της ξενοφοβίας. Οι παράνομοι μετανάστες δεν μπορούν να ενσωματωθούν στις χώρες υποδοχής τους, γιατί θεωρούνται εγκληματίες και η παρουσία τους απειλεί την λειτουργία μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία θα πρέπει, επίσης, να προστατεύεται. Για τον λόγο αυτό περιθωριοποιούνται και βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Η μεγάλη εισροή μεταναστών δημιουργεί πολύπλευρες επιπτώσεις στις χώρες υποδοχής, και δημιουργεί έντονα συναισθήματα εχθρικής αντιμετώπισής της. Με βάση τα διάφορα στοιχεία των κρατικών υπηρεσιών και τις διάφορες μελέτες, ο αριθμός των παράνομων μεταναστών είναι αυξημένος, ενώ αρκετοί από αυτούς απασχολούνται σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, που συμβάλλουν στην παραγωγή, αλλά και αντικαθιστώντας τους Έλληνες εργαζόμενους και αυξάνοντας την ανεργία (Καβουνίδη, 2003). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι παράνομοι μετανάστες συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της εγκληματικότητας, με αποτέλεσμα, με βάση όλα αυτά τα στοιχεία, να δημιουργούν φόβο, ανησυχία και στερεότυπες αντιλήψεις στους κατοίκους των χωρών υποδοχής τους (Πανούσης, 2008).
Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται ο ρατσισμός, που μπορεί να εκδηλωθεί ακόμη και με τη μορφή βίας. Ο ρατσισμός αυτός οδηγεί τους μετανάστες στη γκετοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τροφοδοτώντας την ξενοφοβία και τη μισαλλοδοξία. . Οι κοινωνικές ομάδες που πλήττονται από την οικονομική ύφεση είναι φυσικό να διευκολύνουν την ανάπτυξη αυτών των συναισθημάτων έναντι των μεταναστών. Επιπλέον, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και την υποχώρηση του εθνικού κράτους, οι ανισότητες και τα κοινωνικά προβλήματα, μετατρέπονται σε εθνικό - πολιτιστικές στρατηγικές άμυνας.
Ο ρατσισμός είναι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, διότι δημιουργεί στερεότυπα εναντίον των μεταναστών και εμποδίζει την κοινωνική τους ένταξη. Αυτές οι θεωρίες είναι επικίνδυνες και μπορούν μεσώ της προβολής τους από τα ΜΜΕ να οδηγήσουν στη δημιουργία ειδικών ταυτοτήτων. Τέλος, στο πλαίσιο αυτό η ταυτοποίηση των μεταναστών με τους εγκληματίες ενισχύει τον φόβο και την καχυποψία εναντίον τους και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αύξηση των κοινωνικών συγκρούσεων και διατάραξη της κοινωνικής ευρυθμίας (Λιανός, 2003)
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ
Νομοθετικό πλαίσιο – Πολιτικές Ευρώπης
Οι διαρκείς εισροές μεταναστευτικών κυμάτων στις ευρωπαϊκές χώρες και η απειλή για την ασφάλεια τους και την προστασία των δικαιωμάτων των κατοίκων των ευρωπαϊκών κρατών κατέστησαν σαφή την ανάγκη επίδειξης κοινοτική δράσης για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, αν και μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σαφή δείγματα διάθεσης διαμόρφωσης κοινής μεταναστευτικής πολιτικής (ΙΜΕΠΟ, αχρονολόγητο).
Αφετηρία για την προσπάθεια διαμόρφωσης κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Schengen (1985), η οποία υπογράφηκε ως « εξω-κοινοτική πρωτοβουλία μεταξύ πέντε κρατών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας , για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών των κρατών- μελών στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο».
Με την εφαρµογή της συνθήκης Schengen από τα κράτη µέλη, εφαρµόζεται στοιχειώδης έλεγχος, εξακρίβωσης της ταυτότητας του προσώπου που εισέρχεται στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο έλεγχος αυτός λαµβάνει χώρα, µε βάση τα ταξιδιωτικά έγγραφα που κοµίζει το άτοµο, τα οποία και υποχρεούται να φέρει µαζί του, κατά τη διάρκεια της τρίµηνης ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις της εξάµηνης παραµονής του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά από την ολοκλήρωση του ελέγχου στα σύνορα, το άτοµο του οποίου τα στοιχεία εξακριβώθηκαν µπορεί να κυκλοφορήσει ελεύθερα στο έδαφος όλων των κρατών µελών. Βασικό µέσο λειτουργίας αυτής της διαδικασίας είναι το σύστηµα πληροφοριών Schengen (SIS). Το σύστηµα αυτό, είναι ένα κοινό σύστηµα πληροφοριών το οποίο επιτρέπει στα κράτη µέλη της Ε.Ε. να λαµβάνουν κατόπιν αίτησης πίνακες καταχωρήσεων προσώπων και αντικειµένων, κατά τη διενέργεια συνοριακών ελέγχων και διαπιστώσεων. Σκοπός της λειτουργίας του συστήµατος είναι η διασφάλιση της ασφάλειας και η προστασία της δηµόσιας τάξης των κρατών µελών. Είναι αξιοσηµείωτο, ότι στις 20/12/2006 εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο Κανονισµός 1987/2006 αναφορικά µε τη δημιουργία, τη λειτουργία και τη χρήση του προγράμματος ανταλλαγής πληροφοριών Schengen δεύτερης γενιάς (SIS II). Με βάση αυτόν τον κανονισµό επιτρέπεται η αναµόρφωση του υφιστάµενου ελέγχου σε θέµατα συνοριακών ελέγχων.
Με τη συνθήκη του Maastricht τίθεται το πρόβλημα των θεωρήσεων των καρτών των μεταναστών, ενώ με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), επιχειρείται η «οργανωμένη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ρεύματος με την κοινοτικοποίηση θεμάτων πολιτικού ασύλου, θεωρήσεις αδειών κτλ» (ec.europa.eu).
Το 2005 προωθείται ένα «Σχέδιο πολιτικής πάνω στη νόμιμη μετανάστευση», στο οποίο περιγράφονται οι δράσεις της Ε.Ε για την νόμιμη μετανάστευση. Το ίδιο έτος προωθείται μία πρόταση οδηγίας για την εφαρμογή κοινών διαδικασιών για την επιστροφή των παράνομων μεταναστών στις χώρες τους. Τον Ιούλιο του 2006 εκδίδεται σχετικά με το θέμα αυτό μία ανακοίνωση, που αφορά τους κύριους στόχους για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Τον Δεκέμβριο του 2008 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προχωρούν στην έκδοση οδηγίας 2008/115/ΕΚ, σχετικά «με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» (ΙΜΕΒΟ, αχρονολόγητο).
Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009 επιβεβαιώνεται η πρόθεση της Ε.Ε για την αντιμετώπιση του προβλήματα της μετανάστευσης μέσω κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής.(ec.europa.eu). Τέλος, οι τελευταίες εξελίξεις καθιστούν αναγκαία την κινητοποίηση των ευρωπαϊκών θεσμών και τη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής.
Νομοθετικό πλαίσιο – Πολιτικές Ελλάδας
Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους μεταναστευτικούς κόμβους τις τελευταίες δεκαετίες. Η ανάγκη ενσωμάτωσης των μεταναστών και διασφάλισης της κοινωνικής ευρυθμίας οδήγησαν στη λήψη κάποιων νομοθετικών μέτρων, αν και μέχρι σήμερα η ελληνική μεταναστευτική πολιτική κρίνεται αναποτελεσματική. Βασική νομοθετική ρύθμιση θεωρείται η παροχή στους μετανάστες το 2001 της Πράσινης Κάρτας.
Το 2002 ανακοινώθηκε από την τότε ελληνική κυβέρνησης το πρόγραμμα δράσης για την κοινωνική ολοκλήρωση για μετανάστες. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αφορούσε την ενσωμάτωση των μεταναστών στην αγορά εργασίας και την κατάρτισή τους.
Σύμφωνα με το Νόμο 3386/2005: «Η κοινωνική ένταξη αποσκοπεί στη χορήγηση δικαιωμάτων στους Πολίτες Τρίτων Χωρών, τα οποία διασφαλίζουν αφενός την αναλογικά ισότιμη συμμετοχή τους στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας και, αφετέρου, αποβλέπουν στην υποχρέωση σεβασμού των θεμελιωδών κανόνων και αξιών της ελληνικής κοινωνίας» (παρ. 65, άρθρο 1, 4). Με τον Ν. 3242/ 2004, επίσης, ρυθμίζεται η επέκταση της προθεσμίας για την έκδοση των αδειών εργασίας και διαμονής στους μετανάστες.
Η ελληνική μεταναστευτική πολιτική βασίζεται στη σωστή διαχείριση της εισόδου μεταναστών στην χώρα, με βάση τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών και την αντικειμενική άσκηση της δικαιοσύνης (Εθνική Στρατηγική για την ένταξη των πολιτών τρίτων χωρών, 2013). Όμως, οι δράσεις για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος εξακολουθούν να είναι περιορισμένες και για αυτό θεωρείται αναγκαία η εναρμόνιση της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής με την αντίστοιχή ευρωπαϊκή, προκειμένου να υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Προτάσεις για αντιμετώπιση μετανάστευσης
Η αύξηση του αριθμού των παράνομων μεταναστών και η απειλή τους για τη λειτουργία της Ε.Ε και των εθνικών κρατών καθιστούν αναγκαία την αναθεώρηση της μεταναστευτικής πολιτικής και τη λήψη νέων μέτρων , που θα καθορίζονται από τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της εποχής μας αλλά και από τις ιδιαίτερες συνθήκες των εθνικών κρατών Πανούσης, 2008).
Αυτό που αναμφισβήτητα επιβάλλεται είναι η διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, που θα καθορίζει τις βασικές αρχές για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ρευμάτων και για την προστασία των κρατών – μελών της. Μία κοινή ευρωπαϊκή πολιτική είναι σαφές ότι θα δώσει πιο ποιοτικές και αποτελεσματικές λύσεις στο πρόβλημα, προστατεύοντας τον τρόπο λειτουργίας και αποτρέποντας φαινόμενα, που θα διαταράξουν τη λειτουργία της (Λιανός, 2003).
Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαία η «διακοπή των κοινοτικών ενισχύσεων προς τις χώρες προέλευσης που δε θα επιδείξουν πνεύμα συνεργασίας στη δίωξη των δικτύων που διακινούν παράνομους μετανάστες». Με τον τρόπο αυτό θα ασκηθεί πίεση για την αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης και θα διωχθούν όλοι αυτοί που συντηρούν ή ενισχύουν τέτοιου είδους φαινόμενα (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται αναγκαία και η ενίσχυση των ελέγχων στα σύνορα, έτσι ώστε να περιοριστεί ο αριθμός των παράνομων μεταναστών. Συναφής είναι, επίσης, και η πρόταση για ευρεία συνεργασία των μελών της Ευρώπης στο θέμα της θεώρησης των διαβατηρίων (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Σύσταση Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής, με τη συμμετοχή προσωπικού και μέσων από όλες τις χώρες μέλη. Μια τέτοια δύναμη όμως, που θα περιπολεί συνεχώς, κυρίως στη Μεσόγειο και θα έχει δυνατότητα επέμβασης και μέσα στα χωρικά ύδατα όλων των συμμετεχόντων χωρών, Ταυτόχρονα, με αυτό τον τρόπο γίνεται δυνατός ο εντοπισμός και η εξάρθρωση των διεθνών κυκλωμάτων.
Επειδή οι χώρες του Νότου της Ευρώπης είναι αυτές που πλήττονται περισσότερο θεωρείται αναγκαία η αύξηση των κοινοτικών πόρων προς τις χώρες αυτές, για να αντιμετωπίζουν με επιτυχία τη μαζική εισροή παράνομων μεταναστών και να προστατεύσουν τους πληθυσμούς τους. Μόνο με την ενίσχυση της συνεργασίας τους άλλωστε οι λαοί της Ευρώπης θα καταφέρουν να αποτρέψουν τις αρνητικές συνέπειες της παράνομης μετανάστευσης. Για το λόγο αυτό καλούνται να προβούν σε ενημέρωση των ευρωπαϊκών λαών για τα θέματα αυτά και για τις πολιτικές που ακολουθούν (Πώποτας, 2015).
Απέλαση όσων βρίσκονται παράνομα, δεν έχουν ζητήσει πολιτικό άσυλο ή έχουν συλληφθεί για παράνομη πράξη, πλέον αυτής της παράνομης εισόδου στη χώρα. Ιδιαίτερης ευαισθησίας θέμα, είναι αυτό που αφορά οικονομικούς πρόσφυγες από γειτονικές χώρες, που ενδεχομένως υποθάλπουν γεωγραφικές διεκδικήσεις, (Αλβανία, Σκόπια, Τουρκία), αλλά και Ελλήνων παλιννοστούντων, που τα τελευταία χρόνια έχουν αυξήσει την παρουσία τους στην επικράτεια. Στη πρώτη περίπτωση, η απέλαση θα πρέπει να είναι άμεση, όπως άμεση να είναι και η απέλαση όσων από το σύστημα SIS II, θα γνωρίζουμε ότι αποτελούν εγκληματικά στοιχεία, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, απαιτείται πλήρης αιτιολόγηση μέσω παραστατικών που να αποδεικνύουν την Ελληνικότητα αυτών.
Η ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση θα πρέπει να κατευθυνθεί και προς τον περιορισμό των κρουσμάτων ρατσισμού και ξενοφοβίας, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ενσωμάτωση τους στις χώρες υποδοχής, ειδικά αν είναι νόμιμοι. Με την εφαρμογή των παραπάνω προτάσεων θα μπορούσε να δοθεί λύση στο πρόβλημα αυτό, αρκεί βέβαια η εφαρμογή των διαφόρων μέτρων να εντάσσεται σε μία ενιαία ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι σαφές ότι με το φαινόμενο της μετανάστευσης παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών αλλά και των κατοίκων των χωρών υποδοχής τους. Η μετανάστευση διακρίνεται για την πολιτική και οικονομική διάσταση της και χαρακτηρίζει τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της παγκοσμιοποίησης, η οποία εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών, των αγαθών και των κεφαλαίων χωρίς, όμως, να εφαρμόζονται οι ίδιες πρακτικές και για τις μετακινήσεις του πληθυσμού. Για το λόγο αυτό, η μετακίνηση των ανθρώπων και την εγκατάστασή τους στις χώρες υποδοχής αποτελεί ένα πολιτικό ζήτημα.
Το πρόβλημα της αποτελεσματικής ενσωμάτωσης των μεταναστών στην Ε.Ε και του περιορισμού των παράνομων μεταναστών αποτελεί ένα από τα κεντρικά σημεία της συζήτησης στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, με έμφαση σε θέματα διαχείρισης της διαφορετικότητας, της ισότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται, «η Ευρώπη χρειάζεται μια θετική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα και αξιόπιστες εγγυήσεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ίση μεταχείριση, που βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό των διαφορετικών πολιτισμών και παραδόσεων» (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να αποκτήσει πρόσβαση στο δικαίωμα για μία καλύτερη ζωή ακόμα και αν αυτή αποτελεί μία ψευδαίσθηση, δεν θα σταματήσει να κινείται προς περιοχές και χώρες όπου αυτή η δυνατότητα «εν δυνάμει» μπορεί να του δοθεί. Συνεπώς είναι μάταιο να πιστεύουμε ότι το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης μπορεί να σταματήσει. Είναι σαν να προσπαθούμε να τα βάλουμε με την ανθρώπινη φύση με προαποφασισμένο το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι οι πολιτικές και οι δράσεις ορθά μέσω της Ε.Ε. κινούνται στον άξονα του ελέγχου του φαινομένου και όχι της εξαφάνισης του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σκέψης και λειτουργίας θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το γεγονός ότι τα γεωπολιτικά δρώμενα στον πλανήτη μας επηρεάζονται πλέον και από τις μορφές απειλών που βρίσκουν πεδίο εφαρμογής σε διεθνικές εγκληματικές δραστηριότητες, οι οποίες με τη σειρά τους διευκολύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την παγκοσμιοποίηση. Μία μορφή οργανωμένου εγκλήματος αποτελεί και το φαινόμενο της διακίνησης των παράνομων μεταναστών αφού αφενός μεν έχει καταδειχθεί η σχέση οργανωμένου εγκλήματος με τις οργανώσεις όπου διακινούν παράνομα μετανάστες, αφετέρου δε, λόγω του συγκεκριμένου προβλήματος έχουν αναληφθεί μία σειρά πρωτοβουλιών και ενεργειών στην ΕΕ προκειμένου να καταπολεμηθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα. Έτσι τα σημαντικότερα στοιχεία που συνθέτουν το όλο φάσμα των απειλών υπό το πρίσμα της διεθνούς ασφάλειας, από την παράνομη διακίνηση μεταναστών που λαμβάνει χώρα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον είναι:
1. To οργανωμένο έγκλημα με τις διεθνικές του διαστάσεις.
2. Η απάτη που γίνεται σχετικά με τα πλαστά έγγραφα που είναι απαραίτητα για την διακίνηση των λαθρομεταναστών.
3. Ο συνοριακός έλεγχος: Ελλιπής επιτήρηση.
4. Η διεύρυνση της Ε.Ε.: Τα υπό ένταξη κράτη αποτελούν χώρες προέλευσης και διέλευσης λαθρομεταναστών.
5. Η διαφθορά.
6. Οι λιγότερο αυστηροί έλεγχοι των επιβατών που διέρχονται και εντός Ευρωζώνης έχει αρνητικά αποτελέσματα.
7. Μη καταγεγραμμένοι πληθυσμοί: Η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών μεταξύ των Κ-Μ της Ευρωζώνης κάνει δυνατή τη χρησιμοποίηση των ίδιων εγγράφων πιστοποίησης ταυτότητας συγχρόνως από περισσότερο από ένα άτομα.
8. Ο φόβος των θυμάτων: Ο φόβος των παράνομων μεταναστών ότι θα εντοπιστούν και θα απελαθούν τους κάνει απρόθυμους να συνεργαστούν.
9. Η αφέλεια των θυμάτων: Η πίστη των θυμάτων στις υποσχέσεις για μία καλύτερη ζωή.
10. Η αφάνεια των θυμάτων : Από την στιγμή που οι παράνομοι μετανάστες στις χώρες προορισμού βρίσκονται στην αφάνεια είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό και διαφεύγουν της προσοχής.
Τέλος οι παραπάνω απειλές που σχετίζονται με την παράνομη μετανάστευση αφενός μεν επηρεάζουν την γεωοικονομία του Ευρωπαϊκού χώρου, αφετέρου δε την γεωστρατηγική αυτού και ειδικότερα το υποσύνολο της εσωτερικής ασφάλειας. Ωστόσο η γεωοικονομία και η γεωστρατηγική αποτελούν τις δύο διαστάσεις της γεωπολιτικής. Άρα η διακίνηση παράνομων μεταναστών ως μορφή διεθνικού εγκλήματος διαμορφώνει ένα γεωπολιτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύσσονται δυναμικές και πρότυπα τόσο γεωοικονομικά όσο και γεωστρατηγικά, που συνθέτουν μία μη «στρατιωτική πλευρά ασφαλείας» στο χώρο της ΕΕ. Το γεγονός αυτό αποτελεί «ασύμμετρη απειλή» που υπονομεύει την ισχύ του ενιαίου γεωγραφικού, πολιτικού και οικονομικού χώρου της ΕΕ.
Βιβλιογραφία
1) Adnett, Nick (1996). European Labour Markets: analysis and policy. London: Addison Wesley Longman
2) Baldwin-Edwards M (2001): Southern European Labour markets and Immigration: a structural and Functional Analysis, The Greek Labour Yearbook, 2001
3) Bhagwati, Jagdish (1988). Global Interdependence and International Migration. Capital Technology, and Labor in the New Global Economy, ed. J. Cassing and E. Husted, Washington: American Enterprise Institute, pp.149-183, cited from Bhagwati 1991 pp.367-402.
4) Castles, S. & Kosack, G.(1973) Immigrant workers and the class structure in Western Europe, Oxford University Press
5) Cholezas, I., Tsakloglou, P., (2009), The economic impact of immigration in Greece: taking stock of the existing evidence
6) Danopoulos, A., Danopoulos, K., (2004), Albanian Migration into Greece: The Economic, Sociological, and Security Implications, Mediterranean Quarterly, Volume 15, Number 4, Fall 2004, pp. 100-114 (Article)
7) Epstein G, Hillman A & Weiss A (1997): “ Creating Illegal Immigrants”, Conference on the Economics of Illegal Migration, Athens, 14-15/2/ 1997
8) Fakiolas, R., (1999), Socio – economic effects of immigration in Greece, Rossetos Fakiolas, National Technical University, Athens, Journal of European Social Policy 0958-9287 (199908)9:3
9) Fakiolas, R., (2010), Regularising undocumented immigrants in Greece: Procedures and effects
10) Gidarakou, I., (2013), Economic immigrants in Greek rural areas: socio-economic integration and questions of ethnic exclusion, South European Society and Politics, Vol. 16, No. 4, December 2011, pp. 533–553
11) Karakasidou, A. (2002), Migrant Encounters with Power in Greece, Journal of Modern Greek Studies, Volume 20, Number 1, May 2002, pp. 147-153 (Review)
12) Leventi, O., (2004): Resource Project: “Refugees’ contribution to Europe. Country Report: Greece”, Social Work Foundation, Refugee Integration Center
13) Sarris A & Zografakis S (1997) : A computable General Equilibrium Assessment on the impact of Illegal Immigration on the Greek Economy”, Conference on the Economics of Illegal Migration, Athens, 14-15/2/ 1997
14) Sarris A & Zografakis S (1997) : A computable General Equilibrium Assessment on the impact of Illegal Immigration on the Greek Economy”, Journal of Population Economics, vol. 12, pp.155-182
15) Αμίτσης, Γ., Λαζαρίδη, Γ. (Επιμ.) (2001) Νομικές και Κοινωνικοπολιτικές Διαστάσεις της Μετανάστευσης στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήσης.
16) Εθνική Στρατηγική για την ένταξη των πολιτών τρίτων χωρών, (20130
17) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Δικαιοσύνη και Μετανάστευση», διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/ellada/news/hot_topics/immigration/nomothesia6_el.htm16
18) ΙΜΕΠΟ, «Οικονομικές διαστάσεις της μετανάστευσης
19) ΙΜΕΠΟ, (2005), Οικονομικές διαστάσεις της μετανάστευσης. Επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα.
20) Καβουνίδη Τζ (2003) : Οικονομική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών, Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική Πληροφορική Α.Ε., Έρευνες Νο1
21) Λιανός Θ (2003) : Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα : Οικονομική Διερεύνηση, Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, Μελέτες Νο 51
22) Πανούσης Γ. (2008), ΜΜΕ, Τηλεοπτικοί «εχθροί» και μετανάστευση, στο: Συκιώτου Α. (επιμ.), Αλλοδαποί στην Ελλάδα: Ένταξη ή περιθωριοποίηση;, Αθήνα – Κομοτηνή, Αντ. Ν. Σάκκουλας
23) Πανούσης Γ., (1989), «Το εγκληματικό Στερεότυπο», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, ΕΚΚΕ, τ.74, σελ. 72-104.
24) Παπαθεοδώρου Θ., (2003), «Μεταναστευτική πολιτική και ασφάλεια δικαιωμάτων», στον τιμητικό τόμο για την Αλίκη Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα
25) Παπαστεργίου, Β., (αχρονολόγητο), Η μετανάστευση στην Ελλάδα
26) Πώποτας Δ., Καλύβα Α., (2015), Με συμβόλαια αξίας 14.000 δολαρίων περνάνε οι παράνομοι μετανάστες στην Ελλάδα, http://www.protothema.gr/greece/article/472577/me-sumvolaia-axias-14000-dolarion-pernane-oi-paranomoi-metanastes-stin-ellada, 2 – 6 - 2015
27) Τριανταφυλλίδου, Α., (2010), Η μετανάστευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα
28) Χλέτσος Μ (2002): « Η πολιτική της οικονομίας της μετανάστευσης» στο Ναξάκης Χ /Χλέτσος Μ Μετανάστες και μετανάστευση, εκδόσεις Πατάκη
29) http://walk2geographies.wordpress.com
P.Sagiannis
Οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν στην αύξηση του φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης θεωρούνται οι περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης και εισοδήματος για τους παράνομους μετανάστες αλλά και ο σύνθετος χαρακτήρας του γεωγραφικού περιβάλλοντος, ο οποίος αποτρέπει τον αποτελεσματικό έλεγχο των συνόρων και τον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης (Bhagwati, 1988).
Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει να ελέγξουν την παράνομη μετανάστευση, εφαρμόζοντας συγκεκριμένα προγράμματα νομιμοποίησης, αποτελεσματικής φρούρησης των συνόρων και απέλασης των παράνομων μεταναστών μετά τη σύλληψή τους. Για τον αποτελεσματικό έλεγχο των συνόρων έχουν προχωρήσει και στη σύναψη συμφωνιών με γειτονικές χώρες, χωρίς, όμως, να έχει προωθηθεί η εφαρμογή ενός σταθερού συστήματος αντιμετώπισης του προβλήματος (Gidarakou, 2013).
Όμως, το φαινόμενο αυτό γίνεται εντονότερο στις μέρες μας, απειλώντας την εθνική ταυτότητα, τη συνοχή και την εύρυθμη λειτουργία των ευρωπαϊκών κρατών και της χώρας μας. Μπορεί οι παράνομοι μετανάστες να αποτελούν φθηνό εργατικό δυναμικό, όμως, η αυξημένη διείσδυση τους στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών προκαλεί την ανησυχία των σύγχρονων κοινωνιών, ενώ καλλιεργεί και έντονα ξενοφοβικά αισθήματα (Epstein, 1997).
Το τελευταίο διάστημα , λοιπόν, η μαζική ροή μεταναστών στον ευρωπαϊκό χώρο δια μέσου της Ελλάδας και της Τουρκίας αποδεικνύει ότι η μετακίνηση και η εγκατάστασή τους αποτελούν ένα σοβαρό πολιτικό ζήτημα. Αποδεικνύεται, επίσης, ότι κάθε χώρα δεν διαθέτει από μόνη της τους απαραίτητους αμυντικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ζητήματος και για τη σωστή διαχείριση των προβλημάτων που ανακύπτουν από την εμφάνιση αυτού του φαινομένου και για αυτό απαιτείται η επίδειξη μιας ενιαίας μεταναστευτικής πολιτικής (Παπαθεοδώρου, 2003).
Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Γενικά περί μετανάστευσης
Για να ξεκινήσουμε να μιλάμε για παράνομη μετανάστευση καλό θα ήταν να ορίσουμε κατ’ αρχήν τον όρο μετανάστευση. Τι είναι λοιπόν η μετανάστευση. Μετανάστευση είναι η ατομική ή ομαδική μετακίνηση ανθρώπων σε ένα τόπο διαφορετικό από εκείνο της μέχρι τώρα μόνιμης παραμονής τους.
Η μετανάστευση μπορεί να είναι :
α. Αναγκαστική μετανάστευση: είναι αυτή που προκαλείται από την εσκεμμένη ή άθελη δημιουργία ή και πρόκληση δυσμενών συνθηκών διαβίωσης είτε κοινωνικής ένταξης σε βάρος μιας περιορισμένης κατηγορίας ατόμων ή μερίδας ενός πληθυσμού, με σκοπό να προωθήσει τα άτομα αυτά σε βεβιασμένη απόφαση προς μετανάστευση, εγκαταλείποντας το σημείο κατοικίας του.
β. Βίαιη μετανάστευση: είναι αυτή που επιβάλλεται σε άτομα ή κοινωνικά σύνολα χωρίς να αφήνεται κανένα περιθώριο επιλογής μεταξύ παραμονής, έστω και με δυσμενείς όρους ή κάποιας μετεγκατάστασης, όπως στην περίπτωσης της αναγκαστικής μετανάστευσης. Παραδείγματα, μπορούμε να αναφέρουμε τον διωγμό πληθυσμών, όπως συνέβη το 1922 στη Μικρά Ασία.
γ. Σύγχρονη μετανάστευση: ονομάζεται η μετανάστευση που προκαλείται από οικονομικά αίτια, (οικονομική μετανάστευση), όπως για παράδειγμα η αναζήτηση σε άλλο χώρο καλύτερης αμειβόμενης εργασίας των Ελλήνων εργατών στις δεκαετίες ’60 και ’70 προς Γερμανία και Βέλγιο.
δ. Συντηρητική μετανάστευση: ορίζεται με βάση τα παραπάνω, η μετανάστευση που διατηρεί αμετάβλητο τον τρόπο ζωής που ακολουθούσε ο μετανάστης πριν την μετακίνησή του.
ε. Καινοτόμος μετανάστευση: είναι αυτή κατά την οποία επέρχεται ολική ή μερική μεταβολή του τρόπου ζωής του μετανάστη.
στ. Αρχαϊκή μετανάστευση: είναι η μετακίνηση, που δεν προκαλείται όπως η σύγχρονη από οικονομικά αίτια, αλλά από τον τρόπο ζωής των μετακινούμενων, όπως οι νομαδικοί λαοί ή από την αδυναμία εξασφάλισης φυσικών πόρων συντήρησης όταν πρόκειται για εγκατάλειψη γης.
ζ. Τέλος, υπάρχει και η μετανάστευση που επιβάλλεται από μεγάλες φυσικές ή γεωλογικές μεταβολές όπως είναι η έκρηξη ενός ηφαιστείου ή ένας τεράστιος σεισμός με κατολισθήσεις, που εξαναγκάζει τους πληθυσμούς να εγκαταλείψουν επειγόντως ένα χώρο που μεταβλήθηκε σε μη κατοικήσιμος. Αυτή η μετανάστευση είναι αναγκαστική.
Αναλόγως του χρόνου διακρίνεται σε:
• Προσωρινή : όταν μετά την εκπλήρωση των στόχων που επεδίωκε ο μετανάστης επιστρέφει στον τόπο του.
• Μόνιμη : όταν εγκαθίσταται μόνιμα στο νέο του τόπο χωρίς να έχει την διάθεση να επιστρέψει.
Τα αίτια της μετανάστευσης είναι πολύμορφα και συνοψίζονται στην προσπάθεια αποφυγής πιεστικών παραγόντων της ζωής και στην αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Μπορεί να είναι πολιτικά (διωγμοί λόγω πολιτικών πεποιθήσεων), επιβίωσης (διεξαγωγή πολεμικών συγκρούσεων), θρησκευτικά (διωγμοί λόγω θρησκευτικών απόψεων) ή οικονομικά που είναι και τα κυριότερα στην εποχή μας. Για να καθορίσουμε σαφέστερα τον όρο του «παράνομου μετανάστη» θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι παράνομος μετανάστης δεν είναι μόνο αυτός πού εισέρχεται με μη νόμιμα μέσα σε μια χώρα αλλά και αυτός ο οποίος ενώ εισήλθε νόμιμα στη χώρα παραμένει σε αυτή πέραν των χρονικών ορίων που προβλέπει ο νόμος.
Η έννοια της μετανάστευσης αναφέρεται σε μία δυναμική διαδικασία, η οποία υφίσταται ποικίλες μεταβολές, ως αποτέλεσμα των ευρύτερων μεταβολών που σημειώνονται σε διεθνή επίπεδο. Η μετανάστευση ουσιαστικά αποτελεί τη « τη φυσική μετάβαση ατόμων και ομάδων από µία κοινωνία σε κάποια άλλη» (Baldwin-Edwards, 2001)) ή τη μεταφορά ανθρώπινου και εργατικού δυναμικού από µία περιοχή σε κάποια άλλη (Castles & Kosack, 1973). Η μετανάστευση, επίσης, είναι «από τις παλαιότερες εκδηλώσεις στην ιστορία της συμβίωσης των λαών και πολλά πολιτιστικά στοιχεία και ολόκληροι πολιτισμοί οφείλονται στην εκδήλωση του φαινομένου αυτού (Τσαούση, 1996)
Στη σημερινή εποχή η έννοια της μετανάστευσης αποκτά οικονομικό χαρακτήρα, προσδίδοντας μία διαφορετική σημασία στη συγκεκριμένη έννοια. Πριν αναλυθεί, όμως, η έννοια της παράνομης μετανάστευσης, πρέπει να γίνει σαφής η διάκριση αναμεσά στους πρόσφυγες και στους μετανάστες, καθώς υπάρχουν διαφορετικές πολιτικές αντιμετώπισής τους.
Όπως είναι γνωστό, οι πρόσφυγες προστατεύονται από την Εθνική Σύμβαση της Γενεύης, καθώς τα ίδια τους τα κράτη αδυνατούν να τους προσφέρουν οποιαδήποτε προστασία και τους οδηγούν στην αναζήτηση ασύλου σε άλλες χώρες. Εξάλλου η αναζήτηση ασύλου αποτελεί υποχρέωση όλων των κρατών με βάση τις διεθνείς και τις εθνικές νομοθεσίες (Παπαθεοδώρου, 2003). Οι κατηγορίες, λοιπόν, των ανθρώπων, που αναζητούν καλύτερη τύχη σ άλλες χώρες είναι οι εξής :
1) Πρόσφυγες: είναι τα άτομα, που έχουν λάβει πολιτικό άσυλο και με βάση τις εθνικές νομοθεσίες και τις διεθνείς συμβάσεις έχουν λάβει και άδεια αορίστου παραμονής στις χώρες υποδοχής, ενώ, επίσης, έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν πλήρως στην αγορά εργασίας.
2) Άτομα αιτούντα άσυλο: έχουν εκδιωχθεί από τις χώρες τους λόγω πολιτικών ή άλλων αντιλήψεων τους, με αποτέλεσμα να έχουν υποβάλει αίτηση για χορήγηση ασύλου από τις χώρες υποδοχής. Μπορούν να αργαστούν και να θεωρούνται ενεργοί πολίτες, μόνο, όταν λάβουν το άσυλο.
3) Μετανάστες: πρόκειται για τα άτομα, που επιλέγουν να εισέλθουν νόμιμα ή παράνομα στην Ελλάδα ή σε άλλες χώρες της Ευρώπης, με σκοπό την προσωρινή ή τη μόνιμη εγκατάστασή τους (Sarris, 1997).
Θα πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι η παράνομη μετανάστευση αναφέρεται στην παράνομη είσοδο ατόμων στις χώρες υποδοχής. Το φαινόμενο αυτό έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, εντείνοντας τις ανησυχίες των εθνικών κυβερνήσεων και της Ε.Ε. Πρόκειται για ένα υπαρκτό πρόβλημα, που καλούνται να λύσουν οι λαοί της Ευρώπης, προκειμένου να αποτρέψουν τις αρνητικές συνέπειες του και τις πιθανές δυσλειτουργίες, που μπορούν να προκληθούν (Παπαθεοδώρου, 2003).
Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, «κάθε χρόνο μεταναστεύουν περίπου 175 εκατομμύρια άνθρωποι, από αυτούς περίπου 159 εκατομμύρια κρίνονται ως διεθνείς μετανάστες, ενώ 16 εκατομμύρια αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες» (Adnett, 1998)
Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η μετανάστευση αποτελεί μία προσπάθεια μόνιμης ή παροδικής αναζήτησης νου τόπου εγκατάστασης. Οι αιτίες της μετανάστευσης έχουν πολιτικό, θρησκευτικό, οικονομικό και κοινωνικό χαρακτήρα και έχουν ποικίλες επιδράσεις στις χώρες υποδοχής τους, ιδιαίτερα όταν η είσοδος του γίνεται με παράνομο τρόπο. Τα πράγματα έχουν αλλάξει το τελευταίο διάστημα και πλέον η διακίνηση παράνομων μεταναστών από τις χώρες της Ασίας στη Βόρεια Ευρώπη μέσω Ελλάδας γίνεται με απόλυτα νόμιμες διαδικασίες στις χώρες τους και την υπογραφή συμβολαίου στο όνομα της «Χαβάλα» (Πόπωτας, 2015).
Συμβόλαιο «Χαβάλα»
Πιο συγκεκριμένα, λόγω της έντονης κρίσης, που επικρατεί στη Συρία, τα άτομα που διαφεύγουν από την εμπόλεμη περιοχή μπορούν να εισέλθουν πολύ εύκολα στην Τουρκία, λόγω της έλλειψης ελέγχων. Από την Τουρκία με τη βοήθεια των γνωστών δουλεμπόρων περνούν στη χώρα μας , αξιώνοντας να καταφύγουν, στη συνέχεια, κυρίως, στη Γερμανία και τη Σουηδία (Πόπωτας, 2015).
Ελλάδα και Ευρώπη ως περιοχές υποδοχής μεταναστών
Η μετανάστευση λαών και ατόμων αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο, ενώ η λαθρομετανάστευση αναφέρεται στην παράνομη μετανάστευση, η οποία διαφοροποιείται λόγω της μη νόμιμης μετακίνησης των πληθυσμών και της αδυναμίας επίσημης καταγραφής τους και ομαλής ενσωμάτωσης τους στις χώρες υποδοχής τους. «Το κύριο αίτιο του φαινομένου της μετανάστευσης και κατ’ επέκταση της λαθρομετανάστευσης είναι η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης σε χώρες οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά αναπτυγμένες» (Baldwin-Edwards 2002β: 168).
Η μετανάστευση στην Ευρώπη
Ορόσημο για τη μετανάστευση πληθυσμιακών ομάδων στον χώρο της Ευρώπης θεωρείται το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως υποστηρίζεται, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλές πληθυσμιακές ομάδες από τη Ν. Ευρώπη αναζήτησαν καλύτερες συνθήκες ζωής στη Β. και Δ. Ευρώπη. Στις περιοχές αυτές, όμως, κατέφυγαν και μετανάστες από την Ασία, την Αφρική και την Καραϊβική. Βασικός παράγων για την επιλογή των βόρειων και δυτικών κρατών της Ευρώπης θεωρείται η βιομηχανική τους ανάπτυξη και η δυνατότητα παροχής θέσεων εργασίας (Baldwin-Edwards, 20010.
Μία νέα χρονική περίοδο που έδωσε ώθηση στη μετανάστευση στις λεγόμενες δυτικές χώρες της Ευρώπης, αποτελεί η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, που οδήγησε κατοίκους της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε ένα νέο μεταναστευτικό κύμα, που οφείλει την ενίσχυσή του σε πολιτικούς λόγους (Παπαθεοδώρου, 2003).
Με βάση στατιστικά στοιχεία, οι μεταναστευτικές εισροές εντείνονται στον χώρο της Ευρώπης κατά τις περιόδους 1985-1992, ενώ η αύξηση αυτή επαναλαμβάνεται και τα τελευταία 3 χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι «στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε η ετήσια μεταναστευτική εισροή ατόμων ξένης υπηκοότητας από 800.000 περίπου το 1985 έφθασε το 1,8 εκατομμύρια το 1992 για να μειωθεί στη συνέχεια στο 1,3 εκατομμύρια. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός αυτός είναι της τάξης του 1,6 εκατομμυρίων το χρόνο» (Παπαθεοδώρου, 2003). Τέλος, το τελευταίο διάστημα εντείνεται το κύμα λαθρομετανάστευσης στον χώρο της Ε.Ε, καθώς οι χώρες της αποτελούν πηγή ελπίδας για τους λαθρομετανάστες, λόγω της αναβαθμισμένης ποιότητάς ζωής τους.
Η Ελλάδα ως μεταναστευτικός κόμβος
Μια από τις χώρες της Ευρώπης που τα τελευταία χρόνια αποτελεί μεταναστευτικό κόμβο είναι η χώρα μας. Όπως τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη και η Ελλάδα δέχτηκε μετανάστες λόγω των σημαντικών γεωπολιτικών μεταβολών, που σημειώθηκαν στην Α. και Κ. Ευρώπη. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα έχει υποδεχθεί:
1. Παλιννοστούντες ομογενείς από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες
2. Έλληνες ομογενείς Αλβανικής υπηκοότητας (Βορειοηπειρώτες).
3. Οικονομικούς μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε (Τριανταφυλλίδου, 2010)
Γράφημα 1
Η Ελλάδα από χώρα αναχώρησης μεταναστών προς άλλες χώρες στο παρελθόν, μετατράπηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε χώρα υποδοχής μεγάλου αριθμού μεταναστών. Σύμφωνα με την απογραφή που έγινε το 2011 το 52,7 % των αλλοδαπών που διαμένουν στην Ελλάδα είναι Αλβανοί, το 8,3 % είναι Βούλγαροι, το 5,1% Ρουμάνοι, το 3,7% Πακιστανοί και το 3% Γεωργιανοί. Θα πρέπει, όμως, να επισημανθεί ότι σήμερα ο αριθμός των αλλοδαπών που είναι παράνομοι αυξάνεται διαρκώς, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να καταγραφούν με ακρίβεια ζουν ή εργάζονται στη χώρα μας (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Σε γενικές γραμμές οι παράνομοι μετανάστες στην Ελλάδα είναι περισσότεροι σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μία από τις βασικότερες αιτίες για το φαινόμενο αυτό θεωρείται η ελληνική γραφειοκρατία, που ευθύνεται για τη καθυστέρηση των διαδικασιών πολιτογράφησης των μεταναστών, που ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη χώρα μας (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Γράφημα 2
Πηγή : ΕΛΑΣ
Ουσιαστικά, η καίρια γεωγραφική θέση της Ελλάδας την έχει μετατρέψει σε βασικό χώρο εισροής μεγάλων μεταναστευτικών κυμάτων, ενώ για πολλούς η εισροή παράνομων μεταναστών διευκολύνεται από την έλλειψη μεταναστευτική πολιτικής και από την αδυναμία φύλαξης των ελληνικών συνόρων (Τριανταφυλλίδου, 2012).
Γράφημα 3
Πηγή : ΕΛΑΣ
Επιπλέον, η γειτονική θέση της Ελλάδας με τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. και των Βαλκανικών κρατών, στα οποία τα τελευταία χρόνια σημειώθηκαν έντονες κοινωνικοπολιτικές αναταραχές τη μετατρέπει σε μεταναστευτικό κόμβο.. Η Ελλάδα δέχεται, επίσης, μετανάστες από τις αναπτυσσόμενες χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ το τελευταίο διάστημα μέσω του Αιγαίου αποτελεί χώρο εισροής μεγάλων μεταναστευτικών κυμάτων, που φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου από την Τουρκία, ζητώντας δίοδο για τη μετάβασή τους στις δυτικές χώρες. (Καβουνίδης, 2008).
Γράφημα 4
Πηγή : ΕΛΑΣ
Ειδικότερα , τα αίτια μετανάστευσης στην Ελλάδα θεωρούνται ότι είναι τα εξής :
· Αποτελεί χώρα της Ν. Ευρώπης και θεωρείται πιο εύκολη η πρόσβαση τους σε αυτήν.
· Γεωγραφική θέση και μορφολογία εδάφους
· Οικονομικά αίτια
· Έλλειψη συστηματικής και οργανωμένης μεταναστευτικής πολιτικής (Αμίτσης και Λαζαρίδης, 2001).
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ
Επιδράσεις παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη
Η Ευρώπη εξακολουθεί, λοιπόν, να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα υποδοχής μεταναστών, καθώς δέχεται τους μετανάστες που προσπαθούν μέσω της Ελλάδας και της Τουρκίας να εισέλθουν στα ευρωπαϊκά κράτη, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Η Ευρώπη λόγω του ιδιαίτερου τρόπου λειτουργίας της αντιμετωπίζει το θέμα αυτό ως ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς οι επιδράσεις του αφορούν τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη και καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας τους.
Έμφαση, όμως, πρέπει να δοθεί και στο ότι η παράνομη μετανάστευση αποδεικνύει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της κατάργησης των συνόρων και παράνομης διέλευσης τους από τα ευρωπαϊκά εδάφη. Με τον τρόπο αυτό, όμως, επιβεβαιώνεται η έλλειψη κανόνων για τη μεταφορά των μεταναστών, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις προβληματισμό προκαλεί ο κίνδυνος της ζωής των μεταναστών ( Epstein, 1997).
Γράφημα 5
 |
Μετανάστες, 2010
|
Επιπλέον, με την είσοδο των μεταναστών στα ευρωπαϊκά κράτη προωθείται η μαζική εισροή εκπροσώπων του τρίτου κόσμου στους παραγωγικούς και κοινωνικούς τομείς των ευρωπαϊκών κρατών.
Με την είσοδο των παράνομων μεταναστών επιβεβαιώνεται, επίσης, η αδυναμία της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα, που δημιουργεί. Ταυτόχρονα η κατάργηση των συνόρων διευκολύνει τη μετανάστευση και, ιδιαίτερα την παράνομη, που αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών ,καθώς οι γραφειοκρατικές διαδικασίες και η έλλειψη κοινής μεταναστευτικής πολιτικής αδυνατούν να καθορίσουν τον ακριβή αριθμό των παράνομων μεταναστών. Άλλωστε οι μετανάστες για τους περισσότερους ευρωπαϊκούς λαούς αντιμετωπίζονται ως η φθηνή εργατική δύναμη, που θα συμβάλει στην αύξησή της παραγωγικότητας (Baldwin-Edwards, 2001).
Η ραγδαία αύξηση της μετανάστευσης μετατρέπει το θέμα της ελεύθερης εισόδου των παράνομων μεταναστών σε ευρύτερο ευρωπαϊκό πρόβλημα, που θέτει προ των ευθυνών της την Ευρώπη. Μία Ευρώπη, όμως, η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με συστηματικό τρόπο το πρόβλημα, καθώς δεν διαθέτει τα απαραίτητα μέσα αλλά, κυρίως, δεν έχει συγκροτημένη και ενιαία μεταναστευτική πολιτική. Ουσιαστικά, δηλαδή, η παράνομη μετανάστευση θέτει προ των ευθυνών της την ηγεσία της Ευρώπης, η οποία οφείλει να αναζητήσει άμεσα τρόπους για την επίλυση του προβλήματος και για την προστασία των κρατών – μελών της, αναπτύσσοντας ενιαία μεταναστευτική πολιτική (Gidarakou, 2013).
Επιδράσεις παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες χώρες υποδοχής των μεταναστών, ενώ το 1/10 περίπου του πληθυσμού της χώρας αποτελείται από μετανάστες, που προέρχονταν, κυρίως, από την περιοχή των Βαλκανίων και ιδιαίτερα από την Αλβανία. Η παράνομη μετανάστευση στην Ελλάδα αυξάνεται, όμως, με ραγδαίους ρυθμούς το τελευταίο διάστημα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ποικίλα προβλήματα και να εντείνεται ο προβληματισμός για την αύξηση του φαινομένου. Με βάση στατιστικά στοιχεία της ΕΛΑΣ, παρουσιάζεται η αδυναμία προστασίας των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας, καθώς το πρώτο 7μηνο του 2015 εισήλθαν 156.726 παράνομοι μετανάστες, ενώ το πρώτο 7μηνο του 2014 είχαν εισέλθει μόλις 32.070 και όλο το 2014 77.163.
Η είσοδος των παράνομων μεταναστών δημιουργεί ποικίλα προβλήματα σε διαφόρους τομείς της ελληνικής οικονομικής και κοινωνική ζωής και αλλοιώνει τη σύσταση του ελληνικού πληθυσμού.. Εντοπίζονται, όμως δυσκολίες για τον απολογισμό και την αξιολόγηση της παρουσίας τους, καθώς υπάρχουν ελάχιστα στατιστικά στοιχεία, σχετικά με την αριθμητική παρουσία τους. Με την είσοδο των παράνομων μεταναστών υποστηρίζεται ότι αισθητές είναι οι επιρροές στο ποσοστό της ανεργίας, στο ισοζύγιο πληρωμών και στους ρυθμούς ανάπτυξης των εμπορικών σχέσεων. Όμως, η άφιξη των μεταναστών καθορίζει και «τη ζήτηση για εκπαίδευση, υπηρεσίες υγείας και γενικότερα για τις απαραίτητες κοινωνικές υποδομές, αποδεικνύοντας ότι ουσιαστικά επηρεάζει ποικίλους τομείς της καθημερινότητας των εθνικών κρατών» (Leventi, 2004),
Η μεγάλη εισροή μεταναστών στην Ελλάδα έχει αλλοιώσει την ευρύτερη εικόνα της, αν και η γενικότερη αξιολόγηση της παρουσίας τους και της επίδρασης τους στη λειτουργία της ελληνικής κοινωνίας καθορίζεται από το αν διαμένουν μόνιμα ή παράνομα στην Ελλάδα και αν έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία (Χλέτσος, 2002). Όμως, σήμερα οι περισσότεροι μετανάστες είναι παράνομοι, καθώς δεν έχουν τα απαιτούμενα έγγραφα για τη νομιμοποίηση της παρουσίας τους στην Ελλάδα.
Ιδιαίτερη βαρύτητα, όμως, για την ελληνική οικονομία αποτελεί το ότι εργάζονται παράνομα, γεγονός που έχει ποικίλες επιπτώσεις για την ελληνική κοινωνία. Οι μετανάστες που ζούσαν μέχρι τώρα στην Ελλάδα κατάγονταν από 27 διαφορετικές χώρες με την Αλβανία να κατέχει το 55,6% του μεταναστευτικού πληθυσμού, ενώ το υπόλοιπο 17% προερχόταν από πρώην ανατολικές χώρες. Από αυτούς υπολογίζεται ότι το 50% περίπου απασχολείται, ενώ οι υπόλοιποι μετανάστες είναι άνεργοι. Η πλειοψηφία των μεταναστών (78,6%) ζει στις αστικές περιοχές και το 21,4% στις αγροτικές περιοχές (ΙΜΕΠΟ, 2005) . Όμως το τελευταίο διάστημα παρατηρείται αλλαγή στην εθνολογική σύσταση των μεταναστών, καθώς οι περισσότεροι προέρχονται από τον χώρο της Συρίας και της ευρύτερης περιοχής.
Τα άτομα αυτά ήρθαν στη χώρα μας, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και επέλεξαν να εγκατασταθούν, κυρίως, σε αγροτικές περιοχές, συμβάλλοντας με την παρουσία τους στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας, «καθώς αποτελούσαν φθηνό εργατικό δυναμικό, την ίδια ώρα που οι Έλληνες δεν δέχονταν να αναλάβουν αγροτικές εργασίες. Ουσιαστικά, διείσδυσαν στην ελληνική αγορά εργασίας , λόγω της έλλειψης ελληνικών εργατικών χεριών στον τομέα αυτό» (ΙΜΕΠΟ, 2005).
Με τον τρόπο αυτό, επισημαίνεται από πολλούς ότι ενισχύεται η παραοικονομία αλλά και δημιουργούνται οι συνθήκες για την ενίσχυση της ελληνικής οικονομικής ύφεσης. Θεωρείται, δηλαδή, ότι οι παράνομοι μετανάστες αντικαθιστούν τους Έλληνες ανειδίκευτους εργάτες και με την είσοδο τους στην αγορά εργασίας δημιουργούν ποικίλα προβλήματα σε διάφορους τομείς της ελληνικής οικονομίας (Fakiolas, 2010).
Η άφιξη, όμως, και η εγκατάσταση των παράνομων μεταναστών οδηγεί και στην ενίσχυση του ρατσισμού, καλλιεργώντας στερεότυπες αντιλήψεις και δημιουργώντας αισθήματα φόβου, ανασφάλειας και καχυποψίας απέναντι στην παρουσία τους και στην ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία (Karakasidou, 2007).
Λόγοι που καθιστούν προβληματική την παρουσία τους
Το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης παίρνει τεράστιες διαστάσεις στις μέρες μας, προκαλώντας έντονη ανησυχία στις ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών, καθώς πολλοί θεωρούν ότι η αθρόα είσοδός τους στα ευρωπαϊκά εδάφη αποτελεί απειλή για την Ελλάδα και για τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Η παρουσία τους επισημαίνεται ότι λειτουργεί εις βάρος της πολιτικής σταθερότητας της Ελλάδας και των Ευρωπαϊκών κρατών, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ακραίων καταστάσεων και στην επικράτηση ακραίων ιδεολογιών, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν ποικίλα προβλήματα στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών (Λιανός, 2004)..
Δεν είναι λίγοι μάλιστα, αυτοί που ταυτίζουν την παρουσία των παράνομων μεταναστών με την ανάπτυξη της τρομοκρατίας και της εκδήλωσης τρομοκρατικών ενεργειών, που προκαλούν πλήγματα σε ποικίλους τομίας της καθημερινότητας των κρατών – μελών τη Ευρώπης. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι η παρουσία τους θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία με την πιθανή μεταφορά λοιμωδών ασθενειών. Σε αρκετές περιπτώσεις δημιουργούνται εστίες μόλυνσης από την κατάληψη εγκαταλελειμμένων κτηρίων στα κέντρα των μεγάλων αστικών κέντρων, αναζητώντας χώρους διαβίωσης (Παπαθεοδώρου, 2003)
Απειλή, όμως, μπορεί να αποτελέσει η παρουσία τους και για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Η παράνομη εγκατάσταση τους ταυτίζεται με την αύξηση της εγκληματικότητας και την εργασιακή εκμετάλλευση τους. Παράλληλα, απειλείται η κοινωνική συνοχή των χωρών υποδοχής, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ενίσχυση ενός κλίματος ανασφάλειας και αύξησης των φαινόμενων ρατσισμού και ξενοφοβίας. Στο πλαίσιο αυτό, όμως, δυσχεραίνει η προσπάθεια ένταξης και ενσωμάτωσης τους στις κοινωνίες υποδοχής, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η αδυναμία κοινωνικής ενσωμάτωσης τους θεωρείται βασική αιτία αύξησης της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας και διατάραξης της κοινωνικής συνοχής (Λιανός, 2003).
Αξίζει να επισημανθεί ότι η αύξηση των παράνομων μεταναστών τις περισσότερες φορές δημιουργεί «πληθυσμιακή ανισορροπία» λόγω της αύξησης του πληθυσμού των χωρών υποδοχής και την αύξηση της γεννητικότητας, με αποτέλεσμα τη μείωση της γήρανσης των κατοίκων αυτών των χωρών. Εκτός, όμως, από τις πληθυσμιακές ανακατατάξεις δυσλειτουργίες μπορούν να δημιουργήσουν και τα κοινωνικά προβλήματα που εντείνονται και οι δημογραφικές ανακατέψεις που δημιουργούνται (Αμίτσης, 2001).
Γράφημα 6
Πηγή : ΕΛΑΣ
Η παρουσία τους απειλεί, επίσης, τις εθνικές αλλά και την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, απαιτείται η δέσμευση κοινοτικών πόρων. Ταυτόχρονα η έξοδος τους στην αγορά εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση της παραοικονομίας και να αυξήσει τα φαινόμενα διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση αλλά και να λειτουργήσει εις βάρος του τουρισμού. Τέλος, διατυπώνεται η άποψή ότι η παρουσία των παράνομων μεταναστών λειτουργεί εις βάρος της ασφάλειας των εθνικών κρατών, καθώς δημιουργούνται κλειστές κοινωνικές ομάδες, οι οποίες διακατέχονται από εχθρικές αντιλήψεις και μπορούν όχι μόνο να αλλοιώσουν τον πληθυσμό αλλά και να διαταράζουν την κοινωνική ισορροπία (Sarris, 1997).
Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ρατσιστική αντιμετώπιση των μεταναστών
Η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση των συνόρων αποτελεί βασικό παράγοντα για τη μαζική εισροή μεταναστών σε άλλες χώρες. Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και η βαθύτατη οικονομική ύφεση έχουν δημιουργήσει αρνητικές συνθήκες για τους μετανάστες. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον τα δικαιώματά τους παραβιάζονται και καλλιεργούνται έντονα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Επιπλέον, η ρατσιστική αντιμετώπιση τους δημιουργεί διάφορα προβλήματα στην επιβίωσή τους και διαταράσσει την ψυχική τους ισορροπία (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Η σημερινή μορφή του ρατσισμού αφορά όλες τις παγκόσμιες κοινωνίες. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ο νέο - ρατσισμός εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στη Γαλλία, ως πολιτική έκφραση και πρακτική της άκρας δεξιάς κατά του αυξανόμενου κύματος των μεταναστών, οι οποίοι έφθασαν από την Αφρική προς την Ευρώπη, Η θεωρία αυτή παρουσιάζεται ως η μόνη λύση στη συνεχή και ανεξέλεγκτη εισροή αλλοδαπών. Επιπλέον, υποστηρίζει το "φυσικό" δικαίωμα κάθε εθνικής ομάδας να προστατεύσει την ταυτότητά της, με απώτερο στόχο τη νομιμοποίηση της διακριτικής μεταχείρισης εις βάρος των άλλων (Παπαθεοδώρου, 2003) ,
Η ξενοφοβία βασίζεται σε κοινωνικά κατασκευασμένες εικόνες και ιδέες και, συνήθως, όχι σε λογικά ή αντικειμενικά γεγονότα.. Ο βασικός τρόπος για την προώθηση του ρατσισμού είναι η αρνητική προπαγάνδα για τους ξένους ή τις χώρες καταγωγής τους και η τάση αποκτήνωσης των άλλων, γεγονός που αποτελεί μια από τις πιο αρνητικές συνέπειες της ξενοφοβίας. Οι παράνομοι μετανάστες δεν μπορούν να ενσωματωθούν στις χώρες υποδοχής τους, γιατί θεωρούνται εγκληματίες και η παρουσία τους απειλεί την λειτουργία μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία θα πρέπει, επίσης, να προστατεύεται. Για τον λόγο αυτό περιθωριοποιούνται και βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό (Παπαστεργίου, αχρονολόγητο).
Η μεγάλη εισροή μεταναστών δημιουργεί πολύπλευρες επιπτώσεις στις χώρες υποδοχής, και δημιουργεί έντονα συναισθήματα εχθρικής αντιμετώπισής της. Με βάση τα διάφορα στοιχεία των κρατικών υπηρεσιών και τις διάφορες μελέτες, ο αριθμός των παράνομων μεταναστών είναι αυξημένος, ενώ αρκετοί από αυτούς απασχολούνται σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, που συμβάλλουν στην παραγωγή, αλλά και αντικαθιστώντας τους Έλληνες εργαζόμενους και αυξάνοντας την ανεργία (Καβουνίδη, 2003). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι παράνομοι μετανάστες συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της εγκληματικότητας, με αποτέλεσμα, με βάση όλα αυτά τα στοιχεία, να δημιουργούν φόβο, ανησυχία και στερεότυπες αντιλήψεις στους κατοίκους των χωρών υποδοχής τους (Πανούσης, 2008).
Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται ο ρατσισμός, που μπορεί να εκδηλωθεί ακόμη και με τη μορφή βίας. Ο ρατσισμός αυτός οδηγεί τους μετανάστες στη γκετοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τροφοδοτώντας την ξενοφοβία και τη μισαλλοδοξία. . Οι κοινωνικές ομάδες που πλήττονται από την οικονομική ύφεση είναι φυσικό να διευκολύνουν την ανάπτυξη αυτών των συναισθημάτων έναντι των μεταναστών. Επιπλέον, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και την υποχώρηση του εθνικού κράτους, οι ανισότητες και τα κοινωνικά προβλήματα, μετατρέπονται σε εθνικό - πολιτιστικές στρατηγικές άμυνας.
Ο ρατσισμός είναι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, διότι δημιουργεί στερεότυπα εναντίον των μεταναστών και εμποδίζει την κοινωνική τους ένταξη. Αυτές οι θεωρίες είναι επικίνδυνες και μπορούν μεσώ της προβολής τους από τα ΜΜΕ να οδηγήσουν στη δημιουργία ειδικών ταυτοτήτων. Τέλος, στο πλαίσιο αυτό η ταυτοποίηση των μεταναστών με τους εγκληματίες ενισχύει τον φόβο και την καχυποψία εναντίον τους και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αύξηση των κοινωνικών συγκρούσεων και διατάραξη της κοινωνικής ευρυθμίας (Λιανός, 2003)
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ
Νομοθετικό πλαίσιο – Πολιτικές Ευρώπης
Οι διαρκείς εισροές μεταναστευτικών κυμάτων στις ευρωπαϊκές χώρες και η απειλή για την ασφάλεια τους και την προστασία των δικαιωμάτων των κατοίκων των ευρωπαϊκών κρατών κατέστησαν σαφή την ανάγκη επίδειξης κοινοτική δράσης για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, αν και μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σαφή δείγματα διάθεσης διαμόρφωσης κοινής μεταναστευτικής πολιτικής (ΙΜΕΠΟ, αχρονολόγητο).
Αφετηρία για την προσπάθεια διαμόρφωσης κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Schengen (1985), η οποία υπογράφηκε ως « εξω-κοινοτική πρωτοβουλία μεταξύ πέντε κρατών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας , για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών των κρατών- μελών στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο».
Με την εφαρµογή της συνθήκης Schengen από τα κράτη µέλη, εφαρµόζεται στοιχειώδης έλεγχος, εξακρίβωσης της ταυτότητας του προσώπου που εισέρχεται στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο έλεγχος αυτός λαµβάνει χώρα, µε βάση τα ταξιδιωτικά έγγραφα που κοµίζει το άτοµο, τα οποία και υποχρεούται να φέρει µαζί του, κατά τη διάρκεια της τρίµηνης ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις της εξάµηνης παραµονής του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά από την ολοκλήρωση του ελέγχου στα σύνορα, το άτοµο του οποίου τα στοιχεία εξακριβώθηκαν µπορεί να κυκλοφορήσει ελεύθερα στο έδαφος όλων των κρατών µελών. Βασικό µέσο λειτουργίας αυτής της διαδικασίας είναι το σύστηµα πληροφοριών Schengen (SIS). Το σύστηµα αυτό, είναι ένα κοινό σύστηµα πληροφοριών το οποίο επιτρέπει στα κράτη µέλη της Ε.Ε. να λαµβάνουν κατόπιν αίτησης πίνακες καταχωρήσεων προσώπων και αντικειµένων, κατά τη διενέργεια συνοριακών ελέγχων και διαπιστώσεων. Σκοπός της λειτουργίας του συστήµατος είναι η διασφάλιση της ασφάλειας και η προστασία της δηµόσιας τάξης των κρατών µελών. Είναι αξιοσηµείωτο, ότι στις 20/12/2006 εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο Κανονισµός 1987/2006 αναφορικά µε τη δημιουργία, τη λειτουργία και τη χρήση του προγράμματος ανταλλαγής πληροφοριών Schengen δεύτερης γενιάς (SIS II). Με βάση αυτόν τον κανονισµό επιτρέπεται η αναµόρφωση του υφιστάµενου ελέγχου σε θέµατα συνοριακών ελέγχων.
Με τη συνθήκη του Maastricht τίθεται το πρόβλημα των θεωρήσεων των καρτών των μεταναστών, ενώ με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), επιχειρείται η «οργανωμένη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ρεύματος με την κοινοτικοποίηση θεμάτων πολιτικού ασύλου, θεωρήσεις αδειών κτλ» (ec.europa.eu).
Το 2005 προωθείται ένα «Σχέδιο πολιτικής πάνω στη νόμιμη μετανάστευση», στο οποίο περιγράφονται οι δράσεις της Ε.Ε για την νόμιμη μετανάστευση. Το ίδιο έτος προωθείται μία πρόταση οδηγίας για την εφαρμογή κοινών διαδικασιών για την επιστροφή των παράνομων μεταναστών στις χώρες τους. Τον Ιούλιο του 2006 εκδίδεται σχετικά με το θέμα αυτό μία ανακοίνωση, που αφορά τους κύριους στόχους για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Τον Δεκέμβριο του 2008 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προχωρούν στην έκδοση οδηγίας 2008/115/ΕΚ, σχετικά «με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» (ΙΜΕΒΟ, αχρονολόγητο).
Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009 επιβεβαιώνεται η πρόθεση της Ε.Ε για την αντιμετώπιση του προβλήματα της μετανάστευσης μέσω κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής.(ec.europa.eu). Τέλος, οι τελευταίες εξελίξεις καθιστούν αναγκαία την κινητοποίηση των ευρωπαϊκών θεσμών και τη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής.
Νομοθετικό πλαίσιο – Πολιτικές Ελλάδας
Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους μεταναστευτικούς κόμβους τις τελευταίες δεκαετίες. Η ανάγκη ενσωμάτωσης των μεταναστών και διασφάλισης της κοινωνικής ευρυθμίας οδήγησαν στη λήψη κάποιων νομοθετικών μέτρων, αν και μέχρι σήμερα η ελληνική μεταναστευτική πολιτική κρίνεται αναποτελεσματική. Βασική νομοθετική ρύθμιση θεωρείται η παροχή στους μετανάστες το 2001 της Πράσινης Κάρτας.
Το 2002 ανακοινώθηκε από την τότε ελληνική κυβέρνησης το πρόγραμμα δράσης για την κοινωνική ολοκλήρωση για μετανάστες. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αφορούσε την ενσωμάτωση των μεταναστών στην αγορά εργασίας και την κατάρτισή τους.
Σύμφωνα με το Νόμο 3386/2005: «Η κοινωνική ένταξη αποσκοπεί στη χορήγηση δικαιωμάτων στους Πολίτες Τρίτων Χωρών, τα οποία διασφαλίζουν αφενός την αναλογικά ισότιμη συμμετοχή τους στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας και, αφετέρου, αποβλέπουν στην υποχρέωση σεβασμού των θεμελιωδών κανόνων και αξιών της ελληνικής κοινωνίας» (παρ. 65, άρθρο 1, 4). Με τον Ν. 3242/ 2004, επίσης, ρυθμίζεται η επέκταση της προθεσμίας για την έκδοση των αδειών εργασίας και διαμονής στους μετανάστες.
Η ελληνική μεταναστευτική πολιτική βασίζεται στη σωστή διαχείριση της εισόδου μεταναστών στην χώρα, με βάση τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών και την αντικειμενική άσκηση της δικαιοσύνης (Εθνική Στρατηγική για την ένταξη των πολιτών τρίτων χωρών, 2013). Όμως, οι δράσεις για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος εξακολουθούν να είναι περιορισμένες και για αυτό θεωρείται αναγκαία η εναρμόνιση της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής με την αντίστοιχή ευρωπαϊκή, προκειμένου να υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Προτάσεις για αντιμετώπιση μετανάστευσης
Η αύξηση του αριθμού των παράνομων μεταναστών και η απειλή τους για τη λειτουργία της Ε.Ε και των εθνικών κρατών καθιστούν αναγκαία την αναθεώρηση της μεταναστευτικής πολιτικής και τη λήψη νέων μέτρων , που θα καθορίζονται από τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της εποχής μας αλλά και από τις ιδιαίτερες συνθήκες των εθνικών κρατών Πανούσης, 2008).
Αυτό που αναμφισβήτητα επιβάλλεται είναι η διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, που θα καθορίζει τις βασικές αρχές για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ρευμάτων και για την προστασία των κρατών – μελών της. Μία κοινή ευρωπαϊκή πολιτική είναι σαφές ότι θα δώσει πιο ποιοτικές και αποτελεσματικές λύσεις στο πρόβλημα, προστατεύοντας τον τρόπο λειτουργίας και αποτρέποντας φαινόμενα, που θα διαταράξουν τη λειτουργία της (Λιανός, 2003).
Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαία η «διακοπή των κοινοτικών ενισχύσεων προς τις χώρες προέλευσης που δε θα επιδείξουν πνεύμα συνεργασίας στη δίωξη των δικτύων που διακινούν παράνομους μετανάστες». Με τον τρόπο αυτό θα ασκηθεί πίεση για την αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης και θα διωχθούν όλοι αυτοί που συντηρούν ή ενισχύουν τέτοιου είδους φαινόμενα (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται αναγκαία και η ενίσχυση των ελέγχων στα σύνορα, έτσι ώστε να περιοριστεί ο αριθμός των παράνομων μεταναστών. Συναφής είναι, επίσης, και η πρόταση για ευρεία συνεργασία των μελών της Ευρώπης στο θέμα της θεώρησης των διαβατηρίων (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Σύσταση Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής, με τη συμμετοχή προσωπικού και μέσων από όλες τις χώρες μέλη. Μια τέτοια δύναμη όμως, που θα περιπολεί συνεχώς, κυρίως στη Μεσόγειο και θα έχει δυνατότητα επέμβασης και μέσα στα χωρικά ύδατα όλων των συμμετεχόντων χωρών, Ταυτόχρονα, με αυτό τον τρόπο γίνεται δυνατός ο εντοπισμός και η εξάρθρωση των διεθνών κυκλωμάτων.
Επειδή οι χώρες του Νότου της Ευρώπης είναι αυτές που πλήττονται περισσότερο θεωρείται αναγκαία η αύξηση των κοινοτικών πόρων προς τις χώρες αυτές, για να αντιμετωπίζουν με επιτυχία τη μαζική εισροή παράνομων μεταναστών και να προστατεύσουν τους πληθυσμούς τους. Μόνο με την ενίσχυση της συνεργασίας τους άλλωστε οι λαοί της Ευρώπης θα καταφέρουν να αποτρέψουν τις αρνητικές συνέπειες της παράνομης μετανάστευσης. Για το λόγο αυτό καλούνται να προβούν σε ενημέρωση των ευρωπαϊκών λαών για τα θέματα αυτά και για τις πολιτικές που ακολουθούν (Πώποτας, 2015).
Απέλαση όσων βρίσκονται παράνομα, δεν έχουν ζητήσει πολιτικό άσυλο ή έχουν συλληφθεί για παράνομη πράξη, πλέον αυτής της παράνομης εισόδου στη χώρα. Ιδιαίτερης ευαισθησίας θέμα, είναι αυτό που αφορά οικονομικούς πρόσφυγες από γειτονικές χώρες, που ενδεχομένως υποθάλπουν γεωγραφικές διεκδικήσεις, (Αλβανία, Σκόπια, Τουρκία), αλλά και Ελλήνων παλιννοστούντων, που τα τελευταία χρόνια έχουν αυξήσει την παρουσία τους στην επικράτεια. Στη πρώτη περίπτωση, η απέλαση θα πρέπει να είναι άμεση, όπως άμεση να είναι και η απέλαση όσων από το σύστημα SIS II, θα γνωρίζουμε ότι αποτελούν εγκληματικά στοιχεία, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, απαιτείται πλήρης αιτιολόγηση μέσω παραστατικών που να αποδεικνύουν την Ελληνικότητα αυτών.
Η ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση θα πρέπει να κατευθυνθεί και προς τον περιορισμό των κρουσμάτων ρατσισμού και ξενοφοβίας, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ενσωμάτωση τους στις χώρες υποδοχής, ειδικά αν είναι νόμιμοι. Με την εφαρμογή των παραπάνω προτάσεων θα μπορούσε να δοθεί λύση στο πρόβλημα αυτό, αρκεί βέβαια η εφαρμογή των διαφόρων μέτρων να εντάσσεται σε μία ενιαία ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι σαφές ότι με το φαινόμενο της μετανάστευσης παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών αλλά και των κατοίκων των χωρών υποδοχής τους. Η μετανάστευση διακρίνεται για την πολιτική και οικονομική διάσταση της και χαρακτηρίζει τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της παγκοσμιοποίησης, η οποία εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών, των αγαθών και των κεφαλαίων χωρίς, όμως, να εφαρμόζονται οι ίδιες πρακτικές και για τις μετακινήσεις του πληθυσμού. Για το λόγο αυτό, η μετακίνηση των ανθρώπων και την εγκατάστασή τους στις χώρες υποδοχής αποτελεί ένα πολιτικό ζήτημα.
Το πρόβλημα της αποτελεσματικής ενσωμάτωσης των μεταναστών στην Ε.Ε και του περιορισμού των παράνομων μεταναστών αποτελεί ένα από τα κεντρικά σημεία της συζήτησης στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, με έμφαση σε θέματα διαχείρισης της διαφορετικότητας, της ισότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται, «η Ευρώπη χρειάζεται μια θετική στάση απέναντι στη διαφορετικότητα και αξιόπιστες εγγυήσεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ίση μεταχείριση, που βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό των διαφορετικών πολιτισμών και παραδόσεων» (Τριανταφυλλίδου, 2010).
Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να αποκτήσει πρόσβαση στο δικαίωμα για μία καλύτερη ζωή ακόμα και αν αυτή αποτελεί μία ψευδαίσθηση, δεν θα σταματήσει να κινείται προς περιοχές και χώρες όπου αυτή η δυνατότητα «εν δυνάμει» μπορεί να του δοθεί. Συνεπώς είναι μάταιο να πιστεύουμε ότι το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης μπορεί να σταματήσει. Είναι σαν να προσπαθούμε να τα βάλουμε με την ανθρώπινη φύση με προαποφασισμένο το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι οι πολιτικές και οι δράσεις ορθά μέσω της Ε.Ε. κινούνται στον άξονα του ελέγχου του φαινομένου και όχι της εξαφάνισης του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σκέψης και λειτουργίας θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το γεγονός ότι τα γεωπολιτικά δρώμενα στον πλανήτη μας επηρεάζονται πλέον και από τις μορφές απειλών που βρίσκουν πεδίο εφαρμογής σε διεθνικές εγκληματικές δραστηριότητες, οι οποίες με τη σειρά τους διευκολύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την παγκοσμιοποίηση. Μία μορφή οργανωμένου εγκλήματος αποτελεί και το φαινόμενο της διακίνησης των παράνομων μεταναστών αφού αφενός μεν έχει καταδειχθεί η σχέση οργανωμένου εγκλήματος με τις οργανώσεις όπου διακινούν παράνομα μετανάστες, αφετέρου δε, λόγω του συγκεκριμένου προβλήματος έχουν αναληφθεί μία σειρά πρωτοβουλιών και ενεργειών στην ΕΕ προκειμένου να καταπολεμηθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα. Έτσι τα σημαντικότερα στοιχεία που συνθέτουν το όλο φάσμα των απειλών υπό το πρίσμα της διεθνούς ασφάλειας, από την παράνομη διακίνηση μεταναστών που λαμβάνει χώρα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον είναι:
1. To οργανωμένο έγκλημα με τις διεθνικές του διαστάσεις.
2. Η απάτη που γίνεται σχετικά με τα πλαστά έγγραφα που είναι απαραίτητα για την διακίνηση των λαθρομεταναστών.
3. Ο συνοριακός έλεγχος: Ελλιπής επιτήρηση.
4. Η διεύρυνση της Ε.Ε.: Τα υπό ένταξη κράτη αποτελούν χώρες προέλευσης και διέλευσης λαθρομεταναστών.
5. Η διαφθορά.
6. Οι λιγότερο αυστηροί έλεγχοι των επιβατών που διέρχονται και εντός Ευρωζώνης έχει αρνητικά αποτελέσματα.
7. Μη καταγεγραμμένοι πληθυσμοί: Η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών μεταξύ των Κ-Μ της Ευρωζώνης κάνει δυνατή τη χρησιμοποίηση των ίδιων εγγράφων πιστοποίησης ταυτότητας συγχρόνως από περισσότερο από ένα άτομα.
8. Ο φόβος των θυμάτων: Ο φόβος των παράνομων μεταναστών ότι θα εντοπιστούν και θα απελαθούν τους κάνει απρόθυμους να συνεργαστούν.
9. Η αφέλεια των θυμάτων: Η πίστη των θυμάτων στις υποσχέσεις για μία καλύτερη ζωή.
10. Η αφάνεια των θυμάτων : Από την στιγμή που οι παράνομοι μετανάστες στις χώρες προορισμού βρίσκονται στην αφάνεια είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό και διαφεύγουν της προσοχής.
Τέλος οι παραπάνω απειλές που σχετίζονται με την παράνομη μετανάστευση αφενός μεν επηρεάζουν την γεωοικονομία του Ευρωπαϊκού χώρου, αφετέρου δε την γεωστρατηγική αυτού και ειδικότερα το υποσύνολο της εσωτερικής ασφάλειας. Ωστόσο η γεωοικονομία και η γεωστρατηγική αποτελούν τις δύο διαστάσεις της γεωπολιτικής. Άρα η διακίνηση παράνομων μεταναστών ως μορφή διεθνικού εγκλήματος διαμορφώνει ένα γεωπολιτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύσσονται δυναμικές και πρότυπα τόσο γεωοικονομικά όσο και γεωστρατηγικά, που συνθέτουν μία μη «στρατιωτική πλευρά ασφαλείας» στο χώρο της ΕΕ. Το γεγονός αυτό αποτελεί «ασύμμετρη απειλή» που υπονομεύει την ισχύ του ενιαίου γεωγραφικού, πολιτικού και οικονομικού χώρου της ΕΕ.
Βιβλιογραφία
1) Adnett, Nick (1996). European Labour Markets: analysis and policy. London: Addison Wesley Longman
2) Baldwin-Edwards M (2001): Southern European Labour markets and Immigration: a structural and Functional Analysis, The Greek Labour Yearbook, 2001
3) Bhagwati, Jagdish (1988). Global Interdependence and International Migration. Capital Technology, and Labor in the New Global Economy, ed. J. Cassing and E. Husted, Washington: American Enterprise Institute, pp.149-183, cited from Bhagwati 1991 pp.367-402.
4) Castles, S. & Kosack, G.(1973) Immigrant workers and the class structure in Western Europe, Oxford University Press
5) Cholezas, I., Tsakloglou, P., (2009), The economic impact of immigration in Greece: taking stock of the existing evidence
6) Danopoulos, A., Danopoulos, K., (2004), Albanian Migration into Greece: The Economic, Sociological, and Security Implications, Mediterranean Quarterly, Volume 15, Number 4, Fall 2004, pp. 100-114 (Article)
7) Epstein G, Hillman A & Weiss A (1997): “ Creating Illegal Immigrants”, Conference on the Economics of Illegal Migration, Athens, 14-15/2/ 1997
8) Fakiolas, R., (1999), Socio – economic effects of immigration in Greece, Rossetos Fakiolas, National Technical University, Athens, Journal of European Social Policy 0958-9287 (199908)9:3
9) Fakiolas, R., (2010), Regularising undocumented immigrants in Greece: Procedures and effects
10) Gidarakou, I., (2013), Economic immigrants in Greek rural areas: socio-economic integration and questions of ethnic exclusion, South European Society and Politics, Vol. 16, No. 4, December 2011, pp. 533–553
11) Karakasidou, A. (2002), Migrant Encounters with Power in Greece, Journal of Modern Greek Studies, Volume 20, Number 1, May 2002, pp. 147-153 (Review)
12) Leventi, O., (2004): Resource Project: “Refugees’ contribution to Europe. Country Report: Greece”, Social Work Foundation, Refugee Integration Center
13) Sarris A & Zografakis S (1997) : A computable General Equilibrium Assessment on the impact of Illegal Immigration on the Greek Economy”, Conference on the Economics of Illegal Migration, Athens, 14-15/2/ 1997
14) Sarris A & Zografakis S (1997) : A computable General Equilibrium Assessment on the impact of Illegal Immigration on the Greek Economy”, Journal of Population Economics, vol. 12, pp.155-182
15) Αμίτσης, Γ., Λαζαρίδη, Γ. (Επιμ.) (2001) Νομικές και Κοινωνικοπολιτικές Διαστάσεις της Μετανάστευσης στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήσης.
16) Εθνική Στρατηγική για την ένταξη των πολιτών τρίτων χωρών, (20130
17) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Δικαιοσύνη και Μετανάστευση», διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/ellada/news/hot_topics/immigration/nomothesia6_el.htm16
18) ΙΜΕΠΟ, «Οικονομικές διαστάσεις της μετανάστευσης
19) ΙΜΕΠΟ, (2005), Οικονομικές διαστάσεις της μετανάστευσης. Επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα.
20) Καβουνίδη Τζ (2003) : Οικονομική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών, Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική Πληροφορική Α.Ε., Έρευνες Νο1
21) Λιανός Θ (2003) : Σύγχρονη μετανάστευση στην Ελλάδα : Οικονομική Διερεύνηση, Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, Μελέτες Νο 51
22) Πανούσης Γ. (2008), ΜΜΕ, Τηλεοπτικοί «εχθροί» και μετανάστευση, στο: Συκιώτου Α. (επιμ.), Αλλοδαποί στην Ελλάδα: Ένταξη ή περιθωριοποίηση;, Αθήνα – Κομοτηνή, Αντ. Ν. Σάκκουλας
23) Πανούσης Γ., (1989), «Το εγκληματικό Στερεότυπο», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, ΕΚΚΕ, τ.74, σελ. 72-104.
24) Παπαθεοδώρου Θ., (2003), «Μεταναστευτική πολιτική και ασφάλεια δικαιωμάτων», στον τιμητικό τόμο για την Αλίκη Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα
25) Παπαστεργίου, Β., (αχρονολόγητο), Η μετανάστευση στην Ελλάδα
26) Πώποτας Δ., Καλύβα Α., (2015), Με συμβόλαια αξίας 14.000 δολαρίων περνάνε οι παράνομοι μετανάστες στην Ελλάδα, http://www.protothema.gr/greece/article/472577/me-sumvolaia-axias-14000-dolarion-pernane-oi-paranomoi-metanastes-stin-ellada, 2 – 6 - 2015
27) Τριανταφυλλίδου, Α., (2010), Η μετανάστευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα
28) Χλέτσος Μ (2002): « Η πολιτική της οικονομίας της μετανάστευσης» στο Ναξάκης Χ /Χλέτσος Μ Μετανάστες και μετανάστευση, εκδόσεις Πατάκη
29) http://walk2geographies.wordpress.com
P.Sagiannis
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου