Η εφαρμογή της Rimland στην Ανατολική Μεσόγειο
Αραβικός κόσμος και «Άνοιξη»
Τυνησία
Η έντονη επιθυμία των πολιτών για αλλαγή ήταν χωρίς αμφιβολία η
κοινωνική βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε και αναπτύχθηκε η Αραβική
Άνοιξη. Αν θυμηθεί κανείς πολλά από τα πεπραγμένα των δικτατόρων και των κυβερνήσεών τους σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Τυνησία,
ανεξάρτητα από τον διαφορετικό τρόπο διαχείρισης της εξουσίας και τις κατά καιρούς επιλογές που αποσκοπούσαν μόνο στη διατήρησή της, τότε εύκολα γίνεται κατανοητό το έντονο συναίσθημα οργής που χαρακτήρισε τη
συμπεριφορά των πρωταγωνιστών της Άνοιξης στις πρώτες ημέρες της.
Η άποψη για τον κοινωνικό μετασχηματισμό είναι το κριτήριο με βάση το
οποίο προσδιορίζεται το περιεχόμενο κάθε κινηματικής διαδικασίας, άρα και της Αραβικής Άνοιξης. Το βασικό ερώτημα εδώ είναι αν πρόκειται απλώς για
εξέγερση ή αποτελεί κοινωνική επανάσταση. Διαφορά ενδιαφέρουσα και
σημαντική, διότι, όπως αναφέρει η Αμερικανίδα καθηγήτρια Theda Skocpol στο βιβλίο της «States and Social Revolutions», η εξέγερση είναι αντίδραση
καταπιεσμένων που δεν οδηγεί απαραίτητα σε κοινωνικούς
μετασχηματισμούς, ενώ η κοινωνική επανάσταση επιφέρει αλλαγές στις δομές της κοινωνίας και της εξουσίας της χώρας.
Ορισμένοι έγκυροι αναλυτές που παρακολουθούν την Αραβική Άνοιξη,
όπως ο παλαιστινιακής καταγωγής Yezid Sayigh (ερευνητής του αμερικανικού
ιδρύματος Carnegie), επισημαίνουν ότι η αστάθεια και η αβεβαιότητα, σε
συνδυασμό με τη βία, παραμένουν ακόμη τα βασικά χαρακτηριστικά της. Τα
γεγονότα στην Αίγυπτο επιβεβαιώνουν τις επισημάνσεις αυτές. Ευθύνη βέβαια για αυτό υπάρχει, ως έναν βαθμό, στην κληρονομιά που άφησαν τα
ανατραπέντα καθεστώτα.
Πέντε χρόνια μετά την εξέγερση που ανέτρεψε τον δικτάτορα Μπεν Αλί και πυροδότησε την Αραβική Άνοιξη, η Τυνησία παραμένει το μοναδικό φωτεινό παράδειγμα μετάβασης από την απολυταρχία στη δημοκρατία. Ενώ οι
υπόλοιπες χώρες των ιστορικών κινητοποιήσεων είναι βυθισμένες στο χάος, η Τυνησία διοργάνωσε τον Οκτώβρη του 2014 τις δεύτερες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές. Οι μετριοπαθείς ισλαμιστές του κόμματος Ενάχντα έχασαν και παρέδωσαν πρόθυμα την εξουσία - χωρίς αιματοχυσία και καταγγελίες για νοθεία - στην κοσμική αντιπολίτευση του μετώπου Νιντάα Τούνις. Όλα δείχνουν ότι στην Τυνησία η φλόγα της Αραβικής Άνοιξης σιγοκαίει ακόμη.
«Αν χρειαζόμαστε μια χώρα-υπόδειγμα για τη μουσουλμανική Μέση
Ανατολή, αυτή δεν πρέπει να είναι η Τουρκία αλλά η Τυνησία» έγραψε ο
Τούρκος αρθογράφος Μουσταφά Ακιόλ στη «Χουριέτ». Ο πολιτικός
επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον, συγγραφέας της «Σύγκρουσης των
πολιτισμών» και κορυφαίος «μεταβασιολόγος», υποστήριζε ότι μόνο ύστερα
από δύο ή τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις μπορεί μια μετάβαση στη
δημοκρατία να θεωρηθεί εδραιωμένη. Η Τυνησία μάλλον οδεύει στον
εκδημοκρατισμό της, αλλά ο δρόμος προς αυτόν δεν θα είναι εύκολος.
Στην χώρα αυτή δεν έκαναν την εμφάνισή τους ακραία μουσουλμανικά
στοιχεία και αυτό διότι η πολιτική σκηνή στην Τυνησία ήταν πολύ πιο
ισορροπημένη σε σχέση με τις υπόλοιπες αραβικές χώρες. Οι ισλαμιστές δεν
είχαν αρκετή εξουσία για να κυβερνήσουν μόνοι τους και αυτό τους ανάγκασε να διαπραγματευθούν με άλλα κόμματα. Υποχρεώθηκαν να συνεργαστούν με τους κοσμικούς. Στην Αίγυπτο, αντίθετα, η Μουσουλμανική Αδελφότητα είχε τη δυνατότητα να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή. Στην Τυνησία επίσης η κοινωνία των πολιτών ήταν ισχυρή. Το 2013, όταν υπήρξε μια σοβαρή πολιτική κρίση και φαινόταν ότι θα κατέρρεε η μετάβαση προς τη δημοκρατία, επενέβησαν τα συνδικάτα, ο Δικηγορικός Σύλλογος, η Ένωση Εργοδοτών και εξανάγκασαν ισλαμιστές και κοσμικούς να διαπραγματευθούν μεταξύ τους.
Τέλος, στην Τυνησία ο στρατός δεν είχε παράδοση ανάμειξης στην πολιτική.
Μήπως όμως κάποιοι επέλεξαν συνειδητά ως κέντρο έναρξης της διένεξης
αυτής το πιο «εκδημοκρατισμένο» κράτος του Αραβικού κόσμου ή
χρησιμοποίησαν ως αφορμή για περαιτέρω «εκδημοκρατισμό» των υπολοίπων
τη πραγματική-αντικομφορμιστική επανάσταση της Τυνησίας; Διότι διαφορετικές συνθήκες παράγουν διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην Τυνησία οι ένοπλες δυνάμεις εγκατέλειψαν τον δικτάτορα και αμέσως μετά αποσύρθηκαν από το πολιτικό σκηνικό. Στην Αίγυπτο συνέβη το αντίθετο: δύο φορές επενέβη ο στρατός για να απομακρύνει τον ηγέτη της χώρας, έπειτα από λαϊκές διαδηλώσεις. Και στις δύο περιπτώσεις ωστόσο είναι ύποπτος ο ρόλος του στρατού ως «εργαλείου» δημοκρατίας. Στη Λιβύη, προκειμένου να ανατραπούν οι ισορροπίες, χρειάστηκε η επέμβαση των δυτικών δυνάμεων για να φθάσουμε στην πτώση του Μοαμάρ Καντάφι. Στη Συρία, πάλι, η Δύση εμφανίστηκε διστακτική να επέμβει στρατιωτικά στην γιγάντωση των τζιχαντιστών και διαφαίνεται πως ήδη υποχωρούν στις επιθυμίες της Ρωσίας.
Στο χάρτη
διαφαίνεται η «πρόβλεψη» ήδη από το 2006 του διαμελισμού του αραβικού κόσμου.
Λιβύη
Παρά το γεγονός όμως ότι ο εκδημοκρατισμός της Τυνησίας σημαδεύτηκε
από πολιτικές αναταραχές, τρομοκρατικές επιθέσεις και φθίνουσα οικονομία, οι Τυνήσιοι κατάφεραν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Αντί να πάρουν τα όπλα όπως στη Λιβύη, συμφιλιώθηκαν με το παρελθόν, υιοθέτησαν ένα νέο
Σύνταγμα αντιπροσωπευτικό για όλους και επεξεργάστηκαν συμβιβασμούς
ανάμεσα σε πρώην σφοδρούς αντιπάλους. Η Λιβύη όμως του κραταιού ηγέτη
Μοαμάρ Καντάφι ήταν πολύ δύσκολο να «εκδημοκρατιστεί», στα πρότυπα της
γειτονικής Τυνησίας.
Η Λιβύη κατέχει τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα κοιτάσματα αργού
πετρελαίου και τα τέταρτα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Αφρική.
Ο εμφύλιος πόλεμος του 2011 έπληξε σοβαρά τη παραγωγή πετρελαίου και τις
εξαγωγές, προκαλώντας τη κατάρρευση της οικονομίας της χώρας, αλλά επί
της ουσίας έδωσε το δικαίωμα στις μεγάλες πολυεθνικές του ενεργειακού
χώρου να διαχειριστούν για πρώτη φορά τα κοιτάσματα αυτά. Βέβαια, το
άνοιγμα που επιχείρησε το καθεστώς Καντάφι στους ηγέτες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα, φάνηκε εν κατακλείδι να μην
απέδωσε καρπούς.
Η Γαλλία και η Βρετανία πήραν τη διπλωματική πρωτοβουλία για την
επιβολή NFZ (No Fly Zone) ενώ οι ΗΠΑ ήταν πραγματικά διφορούμενη,
φοβούμενη για άλλη μια εμπλοκή με μια μουσουλμανική χώρα. Ιδιαίτερα μετά
και την αρνητική στάση των Ρωσία και Κίνα.
Η Λιβυκή εξέγερση πιστεύεται ότι άρχισε στη Βεγγάζη στις 15
Φεβρουαρίου 2011 από διαδηλωτές που συγκεντρώθηκαν έξω από το Αρχηγείο
της αστυνομίας της πόλης για να διαμαρτυρηθούν για την απαγόρευση
απόπλου ενός ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του Fethi Tarbel. Η
διαμαρτυρία σύντομα μετατράπηκε σε μια εξέργεση και τη 17η Φεβρουαρίου οι
ακτιβιστές την ονόμασαν «Ημέρα της οργής» (Day of Rage).Σύντομα άρχισαν
να αναφέρονται έντονες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένης
και της Τρίπολης.
Ακολούθησαν λιποταξίες υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων και
μέσα σε λίγες εβδομάδες ένας πλήρους κλίμακας εμφύλιος πόλεμος είχε
ξεσπάσει σε ολόκληρη τη Λιβύη. Μετά από μια σύντομη περίοδο, ξεπερνώντας
το σοκ της εξέγερσης, οι κυβερνητικές δυνάμεις αντιμετώπισαν τις εξεργεμένες δυνάμεις της αντιπολίτευσης.Οι δυνάμεις του καθεστώτος σημείωναν ταχεία προέλαση προς στη Βεγγάζη στο προπύργιο της αντιπολίτευσης, του Εθνικού Μεταβατικού Συμβούλιου. Οι καθεστωτικές Δυνάμεις άρχιζαν να πολιορκούν την πόλη, και ο γιος του Καντάφι, Saif al-Islam δήλωσε σε γαλλικό κανάλι ειδήσεων ότι όλα θα έχουν τελειώσει μέσα σε 48 ώρες. Μέσα σε δύο εβδομάδες, η κυβέρνηση της Λιβύης είχε καταδικαστεί από τον υπόλοιπο κόσμο για αδιάκριτες επιθέσεις προς τους πολίτες της χώρας.
Τα γεγονότα, ωστόσο, κινήθηκαν πολύ γρήγορα, μετά και την
αναδιοργάνωση του καθεστώτος Καντάφι. Στις 3 Μαρτίου, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ανακοίνωσε ότι διερευνά καταγγελίες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν από την οικογένεια Καντάφι. Στις 7 Μαρτίου, το Gulf Cooperation Council (GCC) και ο Organization of the Islamic Conference (OIC), υποστήριξαν τη δημιουργία μιας NFZ. Το ΝΑΤΟ εντατικοποίησε τις ναυτικές επιχειρήσεις του στη Μεσόγειο και ο ΓΓ του ΝΑΤΟ συνέχισε το σχεδιασμό μιας (NFZ). Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε συναντήσεις σε επίπεδο αρχηγών κρατών για να αυξήσει την πίεση στον Καντάφι και ο ΟΗΕ απέστειλε απεσταλμένους στην Τρίπολη για μια προσπάθεια ειρήνης στη περιοχή.
Στις 19 Μαρτίου 2011 οι ΗΠΑ και οι συμμαχικές δυνάμεις συνέστησαν
αρχικά μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τις μεγάλες πόλεις και τις
αεροπορικες βάσεις κοντά στις λιβυκές ακτές. Οι πρώτες επιθετικές ενέργειες
έγιναν από 20 γαλλικά αεροσκάφη σε τεθωρακισμένες μονάδες για να
αποτρέψουν περαιτέρω επιθέσεις από τις καθεστωτικές δυνάμεις της Λιβύης
κυρίως μέσα και γύρω από τη Βεγγάζη!!! Επί της ουσίας οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ, αποφάσισαν, οργάνωσαν, και εκτέλεσαν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα επιχειρήσεις(«Odyssey Down» OUP, κτλ ανάλογα με την χώρα που συμμετείχε είχε και διαφορετικό όνομα η επιχείρηση) για τη πτώση του Καντάφι, όταν το εσωτερικό μέτωπο εναντίον του είχε καταρρεύσει. Συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανασύνταξη και εδραίωση των αντί-καθεστωτικών, χρησιμοποιώντας το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που ενέκρινε το ψήφισμα του 1973 στις 17 Μαρτίου 2011, σύμφωνα με το οποίο
1) Ζητεί την άμεση κατάπαυση του πυρός και τον πλήρη τερματισμό της βίας
και όλων των επιθέσεων και των καταχρήσεων εναντίον των πολιτών
2) Εξουσιοδοτεί τα κράτη μέλη, να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την
προστασία των αμάχων και πολιτών σε κατοικημένες περιοχές που βρίσκονται υπό την απειλή της επίθεσης.
3) Το ψήφισμα αποκλείει ρητά την ίδρυση μιας ξένης δύναμης κατοχής
οποιασδήποτε μορφής σε οποιοδήποτε τμήμα του λιβυκού εδάφους.
4) Εγκρίνει την δημιουργία μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στον εναέριο
χώρο της Λιβύης.
Πρέπει να τονιστεί πως το ψήφισμα εγκρίθηκε με ψήφους 10-0, με πέντε
αποχές (Βραζιλία, την Κίνα, τη Γερμανία, την Ινδία και τη Ρωσία)
Ο ρόλος των Μεγάλων δυνάμεων ήταν στη περίπτωση της Λιβύης
τουλάχιστον ύποπτος όπως αναφέρει και ο Φίλιππος Ζάχαρης. «Και οι τρεις
Οργανισμοί, ΝΑΤΟ-Ευρωπαϊκή Ένωση-Ηνωμένα Έθνη, δήλωναν εξαρχής
έτοιμοι να συνεργαστούν με τους αντικαθεστωτικούς, σε μια προσπάθεια
αναγνώρισης του νέου καθεστώτος και μια θεαματική εγκατάλειψη του
Μουαμάρ Καντάφι, που τόσα χρόνια διατηρούσαν στην εξουσία (42!). Και εδώ είναι το περίεργο. Επί πολλά χρόνια, για τη Δύση, ο Καντάφι δεν ήταν ο
«σκληρός δικτάτορας» που καταπίεζε τον λαό του, ούτε ο αιμοσταγής
εξουσιαστής που βασάνιζε και σκότωνε αθώους πολίτες. Για τους Δυτικούς, ο Καντάφι ήταν πότε το κακό παιδί και πότε ο πρόθυμος συνεργάτης τους (βλ. Μπερλουσκόνι), αναφορικά με την επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με τη λεκάνη της Μεσογείου (π.χ μεταχείριση προσφύγων και επαναπροώθηση). Οι Γάλλοι, από την άλλη, είναι αυτοί που τώρα κόπτονται για τη μετά-Καντάφι εποχή, λόγω κυρίως των παλαιότερων σχέσεων και εμπλοκή τους σε πολλά κράτη της Βορείου Αφρικής αλλά και την ήπια στάση τους απέναντι στην Αραβική Άνοιξη. Μην ξεχνάμε ότι πρώτοι οι Γάλλοι αναφέρθηκαν στη σύνοδο Κορυφής της ΕΕ τον Μάρτιο για στοχευμένες ενέργειες αμυντικού χαρακτήρα στη Λιβύη. Όμως η ιστορία με τη χώρα αυτή έχει πολύ ενδιαφέρον. Και η στάση των Ευρωπαίων αποκαλύπτει τις προθέσεις τους κάθε φορά. Προθέσεις που σχετίζονται άμεσα με τα οικονομικά συμφέροντα και επενδύσεις στην περιοχή.
Ο Σαρκοζί είχε κλείσει το 2007 με τον Καντάφι, σε επίσκεψή του στο Παρίσι αλλά και στη Λιβύη, συμφωνίες που αφορούσαν συμβάσεις δισ. δολαρίων.
Γαλλικές εταιρίες ανέλαβαν τότε να χτίσουν μέχρι και πυρηνικά εργοστάσια.
Όσον αφορά τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο πλούτος του πετρελαίου της
Λιβύης, την καθιστούσε από παλιά σημαντικό εμπορικό εταίρο. Σε 1,7
εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ανέρχεται στη Λιβύη η ημερήσια δυναμικότητα παραγωγής. Το ποσοστό αντιστοιχεί, για παράδειγμα, στα 2/3 της γερμανικής ζήτησης. Μέχρι την αρχή της κρίσης, το 85% των εξαγωγών πετρελαίου είχαν προορισμό την Ευρώπη. Τι άλλαξε από το 2007 και μετά; Τι μεσολάβησε και οι σχέσεις «χάλασαν» και φτάσαμε στο 2011 όπου ο Καντάφι παρουσιάζεται ως στυγνός δικτάτορας και οι αντικαθεστωτικοί οι προστατευόμενοι της Δύσης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα περισσότερα που γίνονται στην εν λόγω χώρα αφορούν το πετρέλαιο και τις πρώτες ύλες που βρίσκονται σε αφθονία στο έδαφός της. Η υποκριτική στάση των Δυτικών φαίνεται από πολλά γεγονότα που προηγήθηκαν της επίθεσης και υποστήριξης των αντικαθεστωτικών.
Τον Ιούνιο του 2010, ο Καντάφι συναντήθηκε με τον Μπερλουσκόνι. Οι δύο χώρες συμφώνησαν να αφήσουν πίσω τα προβλήματα που ταλάνιζαν τις
σχέσεις τους στο παρελθόν. Η Λιβύη θα αποζημιωνόταν εντός της επόμενης
εικοσαετίας με το ποσό των 20 δισ. δολαρίων για καταστροφές που είχε
υποστεί κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής. Παράλληλα, αποφασίστηκε τότε η οικονομική συνεργασία των δύο χωρών, με επενδύσεις ιταλικών
επιχειρήσεων στο ευρύτερο εμπορικό αλλά και ενεργειακό χώρο. Εκτός αυτού,
οι δύο χώρες συνεργάστηκαν τότε στενά στον τομέα που αφορά την παράνομη
μετανάστευση. Το 2010, η Ιταλία θεωρούταν ένας από τους σημαντικότερους
εμπορικούς εταίρους της Λιβύης. Ιταλοί επιχειρηματίες ωθούσαν την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι στη σύσφιγξη των σχέσεων με το καθεστώς Καντάφι. Τι ρόλο έπαιξαν, άραγε οι επιχειρηματίες Γαλλίας, Ιταλίας αλλά και άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών στη θεαματική αλλαγή της στάσης απέναντι στον Λίβυο ηγέτη;
Είναι σίγουρο ότι ο Καντάφι εδώ και δεκαετίες βασάνιζε τον λαό του και
έπαιζε παιχνίδια της Δύσης. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
ήταν πολλαπλές και στρέφονταν όχι μόνο κατά του λαού του αλλά και των
χιλιάδων ξένων εργατών - κυρίως Ασιατών - που στήριξαν την εθνική οικονομία της χώρας εδώ και δεκαετίες, δουλεύοντας υπό σκληρές και πολλάκις απάνθρωπες συνθήκες στις ευρωπαϊκών συμφερόντων επιχειρήσεις στη Λιβύη, μια χώρα με τεράστια ενεργειακά αποθέματα, που επέβλεπε ο άρχοντας Καντάφι, με τις ευλογίες των Δυτικών αναφορικά με την εισαγωγή στη χώρα μαύρης εργασίας. Έρχονται λοιπόν όλοι τους σήμερα να παίξουν τον ρόλο του Πόντιου Πιλάτου και να απεκδυθούν των ευθυνών τους για το τωρινό χάος της Λιβύης, που ασφαλώς και κρύβει πίσω του κρυφές συμφωνίες για το πετρέλαιο και τις πρώτες ύλες. Όχι, οι εξελίξεις στη Λιβύη δεν είναι ούτε παράξενες ούτε απρόβλεπτες. Κάποιοι αποφάσισαν να κάνουν πέρα τον εμπορικό εταίρο που ακούει στο όνομα Κάνταφι και να φέρουν καινούργιους για ακόμα πιο ικανοποιητικές διαπραγματεύσεις. Το παιχνίδι δεν είναι τωρινό. Όταν μάλιστα ακούτε και τον Μπάρακ Ομπάμα να δηλώνει πως το καθεστώς Καντάφι έφτασε στο τέλος του, να περιμένετε γεγονότα τύπου Σαντάμ Χουσεΐν ή Οσάμα Μπιν Λάντεν. Κάθε τέλος σημαίνει όμως πάντα μια νέα αρχή. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι μεγαλο-εταιρείες της πλούσιας Δύσης που επενδύουν στους εμφυλίους πολέμους, ψάχνοντας από καιρό συμφέρουσες τιμές στις συνδιαλλαγές και τις παντός τύπου οικονομικές συναλλαγές και δοσοληψίες»
Αίγυπτος
Μια εξίσου περιοχή ενδιαφέροντος που χρίζει ανάλυσης για τα γεγονότα
που διαδραματίζονται τα τελευταία τέσσερα χρόνια και συνορεύει με την
επαναστατούμενη Λιβύη είναι η Αίγυπτος. Στις 25 Ιανουαρίου 2011 ξεκίνησε η εξέγερση των Αιγύπτιων που «εκθρόνισε» τελικά τον Χόσνι Μουμπάρακ από το ανώτατο αξίωμα της Αιγύπτου. Ο ηγέτης των εξεγερμένων Μοχάμεντ Μόρσι, υποψήφιος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, πυροδότησε νέο κύμα
επεισοδίων όταν ως νεοεκλεγείς πρόεδρος της Αιγύπτου παραχώρησε στον
εαυτό του εξουσίες που εξασφάλιζαν το πέρασμα σε ένα πρόχειρο Σύνταγμα,
που προωθούσε τα συμφέροντά του. Αν και υποχώρησε σύντομα, κατάφερε να
βάλει σε δημοψήφισμα ένα αμφιλεγόμενο έγγραφο που συντάχθηκε από ένα
κοινοβούλιο με πλειοψηφία ισλαμιστών. Το σύνταγμα δέχτηκε έντονη κριτική για την αποτυχία του να παραχωρήσει θεμελιώδεις ελευθερίες και για την έλλειψη ευρείας στήριξης από την πολιτική ελίτ της Αιγύπτου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει συναίνεση: αόριστες είναι οι θέσεις του συντάγματος για τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών, αλλά και των Κοπτών. Οδηγώντας έτσι την κοινωνία σε περαιτέρω πόλωση.Οι πράξεις του προέδρου οδήγησαν πολλούς να χαρακτηρίσουν τον Μόρσι «νέο Φαραώ». Μάλιστα η Διεθνής Αμνηστία καταδίκασε την αδράνεια της αιγυπτιακής δικαιοσύνης τονίζοντας ότι «εξασφαλίζοντας ότι οι δράστες παραμένουν ατιμώρητοι, ο πρόεδρος Μόρσι κάνει ελάχιστα να αποστασιοποιηθεί από δεκαετίες κατάχρησης εξουσίας».
Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι που κατέκτησαν την εξουσία δεν έκαναν αρκετά για να καθησυχάσουν τους φόβους και να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των υπολοίπων. Δεν διαπραγματεύτηκαν πραγματικά με τα άλλα κόμματα. Και επενέβη ο στρατός. Ο Μοχάμεντ Αγιούμπ της ανεξάρτητης αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής και Κατανόησης τονίζει: «Αν ο αιγυπτιακός στρατός μπορεί να κάνει μια τόσο αντισυνταγματική πράξη και να μείνει ατιμώρητος, τότε μπαίνει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των αραβικών εξεγέρσεων, ενώ σημαίνει και το τέλος της δημοκρατίας στην Αίγυπτο». Ο Μόρσι δεν αμφισβητεί ουσιαστικά την αμερικανική ηγεμονία και οι συνεργασία συνεχίζεται περίπου όπως πριν, αλλά ο αμερικάνικος παράγοντας δεν πείθεται
για τις ικανότητες και προθέσεις του νέου καθεστώτος.
Τον Ιούλιο του 2013, και μετά από νέες μαζικές διαδηλώσεις έναντι του
νέου καθεστώτος, επεμβαίνει ο αιγυπτιακός στρατός προς αποκατάσταση της
τάξης,και ορκίζεται η νέα κυβέρνηση του προέδρου της χώρας Αμπντέλ Φατάχ
αλ Σίσι, η οποία στηρίζεται από τις ΗΠΑ. Στην Αίγυπτο η πολιτική σκηνή είχε
υπερβολική ανισορροπία. Οι Αιγύπτιοι έχουν πιο περιορισμένη κουλτούρα
πολιτικής μετριοπάθειας από τους Τυνήσιους, ενώ ο στρατός είναι πιο ισχυρός.
Στην Αίγυπτο, αντίθετα προς την Τυνησία, υπάρχει πολύ έντονη η πλευρά τού
"ο νικητής τα παίρνει όλα", καθώς και η ανικανότητα συνεργασίας, γι' αυτό ο
στρατός επέβαλε μια στρατιωτική λύση. Μάλιστα ο Σίσι, πλέοντας σε νέα
αχαρτογράφητα νερά (έχει αλλάξει ριζικά ο χάρτης της περιοχής), αλλάζει το
στρατηγικό σχεδιασμό της χώρας που κυβερνά, και προβαίνει σε ενέργειες που πριν τέσσερα χρόνια θα φάνταζαν ριζοσπαστικές. Δεν αντιδρά και δεν
υπερασπίζεται τη παλαιστινιακή αρχή εναντίον του νέου κύματος
αντιπαράθεσης με το Ισραήλ, διαταράσσει τις φιλικές σχέσεις με την Τουρκία
υπογράφοντας προσύμφωνο οριοθέτησης της ΑΟΖ με Ελλάδα και Κύπρο, και
αντιπαρατίθεται ένοπλα στη χερσόνησο του Σινά με την ISIS, μιας οργάνωσης που υπόλοιπες αραβικές χώρες χρηματοδοτούν και υποστηρίζουν έναντι του Άσσαντ στη Συρία. Οι έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν ότι η Αίγυπτος αναδεικνύεται χώρα- «κλειδί». Είναι πλέον σαφές ότι η Ουάσιγκτον επιθυμεί τη σταθεροποίηση του καθεστώτος του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι και κινείται διακριτικά αλλά σταθερά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο υπό
διαμόρφωση άξονας Καΐρου - Λευκωσίας - Αθήνας προσθέτει άλλο ένα κομμάτι στο περιφερειακό παζλ και οδηγεί την Άγκυρα σε απομόνωση και στην επιδείνωση των σχέσεών της με την Αίγυπτο.
Συρία
Στη Συρία, σε ένα κράτος του μεσανατολικού χώρου, εδώ και 5 χρόνια
διεξάγεται εμφύλιος πόλεμος. Η Συρία βρίσκεται στη Δυτική Ασία στον ιστορικόγεωγραφικό χώρο της Μέσης Ανατολής και είναι μια χώρα του αραβικού κόσμου, με τους κατοίκους της να διαχωρίζονται σε δόγματα που επηρεάζουν και εντείνουν την εμφύλια σύρραξη.
Οι μουσουλμάνοι διαιρούνται σε δύο κατηγορίες τους Σουνίτες που είναι
οπαδοί των γιών του Μωάμεθ και έχουν ως πηγή του δόγματός τους το κοράνιο και τη σούνα ( παράδοση ) και αποτελούν την πλειοψηφία και τους Σιίτες εκ της σία που σημαίνει παράταξη ,λέγονται και Αλουίτες δηλαδή απόγονοι του Αλή γαμπρού του Μωάμεθ, οι οποίοι θεωρούν ως μοναδική πηγή του δόγματός τους το κοράνιο. Πλέον της διαφοράς αυτής υπάρχουν και άλλες σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσης των καθηκόντων τους περί «το περιτέμνεσθαι ,το προσεύχεσθαι ,το προσκηνήσαι στους Αγίους Τόπους του Ισλαμισμού και το νηστεύειν κατά τη διάρκεια του Ραζαμανιού». Σε κάθε κατηγορία υπάρχει πληθώρα αντιμαχόμενων αιρέσεων. Η οικογένεια Άσαντ, που κυβερνά ανελλιπώς τη Συρία από το 1971, ανήκει στους Σίιτες.
Με βάση τη στρατηγική αξία της Συρίας, λόγω της θέσεώς της στην καρδιά
της Μέσης Ανατολής αλλά και λόγω της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής
επίδρασης που ασκεί στο συσχετισμό δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής ,όλα
σχεδόν τα κράτη πήραν σαφή θέση στη συριακή κρίση. Εδώ θα αναφερθούν
μόνο τα κράτη εκείνα που επηρεάζουν ή επηρεάζονται άμεσα από την κρίση
αυτή.
Έτσι οι ΗΠΑ, Γαλλία , Μ. Βρετανία , Γερμανία έχουν ταχθεί ανοικτά κατά του Μπασάρ αλ Άσαντ και μάλιστα τον θεωρούν δήμιο του Λαού του και δηλώνουν ότι «όσο νωρίτερα φύγει τόσο καλύτερα». Παρέχουν βοήθεια στους αντικαθεστωτικούς (Α/Κ) και πάσης φύσεως διευκολύνσεις .Η Τουρκία φανερά έχει πάρει το μέρος των ανταρτών και παρέχει σ’αυτούς πάσης φύσεως βοήθεια καθώς και χώρους για δημιουργία στρατοπέδων εκπαίδευσης ,κέντρων διοίκησης και συνεδριάσεων του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (ΕΣΣ),επιπλέον
υποδέχεται πρόσφυγες και παρέχει σ’αυτούς τα αναγκαία για την στοιχειώδη
διαβίωσή τους. Τον τελευταίο καιρό η Τουρκία βρίσκεται σε αμηχανία και
αδιέξοδο εξ αιτίας της μακροημέρευσης της κρίσης , της φιλοκουρδικής στροφής του Άσαντ και της ενεργούς ανάμιξής της στον πόλεμο και ψάχνει εναγωνίως για εξεύρεση λύσης, τούτο γίνεται φανερό και από τις δηλώσεις του Υπουργού των Εξωτερικών της σύμφωνα με τις οποίες «αρκείται τώρα μόνο στην αποχώρηση του Άσαντ και την ανάληψη της εξουσίας από τον αντιπρόεδρού
του».
Η Ιορδανία,το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία, έχουν ταχθεί υπέρ των Α/Κ με τις δύο πρώτες να υποδέχονται κυρίως πρόσφυγες, ενώ οι άλλες δύο
εφοδιάζουν αυτούς με όπλα. Με την ενδυνάμωση όμως της ISIS,
αντιλαμβανόμενη τον κίνδυνο ασφαλείας που αντιμετωπίζει η ίδια, η Ιορδανία άρχισε να γίνεται «χορηγός» βοηθείας προς τις συριακές δυνάμεις,
βομβαρδίζοντας θέσεις του ISIS.
Στους υποστηρικτές των κυβερνητικών δυνάμεων (Κ/Δ) εντάσσονται η
Ρωσία ,η Κίνα και το Ιράν οι οποίες προβάλλουν βέτο στα καταδικαστικά για τις Κ/Δ ψηφίσματα του ΟΗΕ και δηλώνουν ότι δεν θα επιτρέψουν ανάμιξη ξένων δυνάμεων στο συριακή κρίση διότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα προσπαθήσει να λύσει. Επιπλέον η Ρωσία παρέχει πάσης φύσεως βοήθεια στον Άσαντ διότι έτσι πιστεύει ότι εξυπηρετούνται τα ζωτικά της συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο καθόσον διαθέτει Ναυτική Βάση στην Ταρτούς.Μάλιστα από τον περασμένο Αύγουστο συμμετέχει και με στρατιωτικές δυνάμεις. Επίσης και το Ιράν προσφέρει βοήθεια και θεωρεί ότι ο πόλεμος αυτός έχει κηρυχθεί από τις ΗΠΑ με αντ’αυτών το Ισραήλ και τους Δυτικούς προκειμένου να ανακτήσουν πλήρως τον έλεγχο στη Μέση Ανατολή.
Η Αίγυπτος και το Ισραήλ καίτοι φιλικά διακείμενες προς τις ΗΠΑ χώρες επί του παρόντος τηρούν στάση αναμονής. Επιπλέον το Ιράκ έχει απωλέσει το
βόριο τμήμα της χώρας από τους τζιχαντιστές της ISIS, με μια καταδρομική
επιχείρηση το καλοκαίρι του 2014, όπου σε ένα μήνα κατέρρευσε όλο το
«δημιούργημα» των ΗΠΑ των τελευταίων χρόνων.
Φαίνεται πως η ISIS είτε υπακούει σε ξένα κέντρα αποφάσεων είτε
απαγκιστρώθηκε από αυτά, και πλέον ανεξάρτητη αναζητά πηγές
χρηματοδότησης του αγώνα της. Πρέπει να τονιστεί πως το συριακό έδαφος
χρησιμοποιείται για τη διέλευση των αγωγών ενέργειας του περσικού κόλπου,
και το καθιστά πολύτιμο και για τη γειτνίαση με τη πολύ σημαντική περιοχή του Κόλπου. Σε μια περιοχή μωσαϊκό λαών και θρησκευμάτων, οι μεγάλες δυνάμεις παίζουν τις τύχες των ανθρώπων για χάρη των πετροδόλλαρων. Έως το Σεπτέμβρη του 2015 στον εμφύλιο έχουν σκοτωθεί πάνω από 220.000
άνθρωποι, εκ των οποίων οι μισοί υπολογίζεται πως ήταν Σύριοι πολίτες. Οι
βομβαρδισμοί καταστρέφουν πόλεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα
καταπατούνται συνεχώς. Οι βασικές ανάγκες, όπως η σίτιση και η υγεία,
υπάρχουν σε ελάχιστο βαθμό. 7.6 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μεταφερθεί
από τα σπίτια τους σε άλλα μέρη της Συρίας, και το μεταναστευτικό κύμα πλέον αγγίζει και την Ευρώπη.
Ισραήλ
Το κράτος που υπερτερεί όλων των προαναφερόμενων είναι το κράτος του
Ισραήλ. Μισητός εχθρός ολόκληρου του αραβικού κόσμου, με νικητήριους
πολέμους έναντι αυτών, στηρίζεται τόσο στη στρατιωτική ισχύ που αποτρέπει
οποιαδήποτε ενθάρρυνση των αντιπάλων για στρατιωτική δράση, όσο και στα
ισχυρά του οικονομικοπολιτικά λόμπυ του εξωτερικού. Το Ισραήλ επιδιώκει
συνεχώς τη προώθηση των συμφερόντων του με οποιοδήποτε τίμημα. Για
παράδειγμα πριν 15 χρόνια οι σχέσεις του με τη γείτονα Τουρκία ήταν πολύ
καλές σε όλα τα επίπεδα. Όμως η σχέση τους διαταράχθηκε με αφορμή
την ανακοίνωση των λεπτομερειών έκθεσης του ΟΗΕ για την ισραηλινή
επιδρομή εναντίον στολίσκου που μετέφερε βοήθεια στη Γάζα, κατά την
οποία σκοτώθηκαν εννέα Τούρκοι. Στην έκθεση αναφέρεται πως ο ισραηλινός
ναυτικός αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας είναι νόμιμος, αν και το Ισραήλ χρησιμοποίησε υπέρμετρη βία. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ χαρακτήρισε απαράδεκτα ορισμένα από τα συμπεράσματα της έκθεσης και ανακοίνωσε ότι θα ανασταλεί επίσης η ισχύς των στρατιωτικών συμφωνιών που έχουν συναφθεί με το Ισραήλ.
Το Ισραήλ έκτοτε παραμένει σε τακτική προσάρτησης νέων φίλων-
συνεταίρων στο γεωστρατηγικό-πολιτικό παίγνιο του στη περιοχή. Το κενό αυτό προσπαθεί να καλύψει η Ελλάδα και η Κύπρος, με τη μορφή αρχικά
ενεργειακής συμφωνίας. Τα τελευταία χρόνια η συνεργασία αυτή επεκτείνεται και σε στρατιωτικά θέματα! Οι δύο από τους ισχυρότερους στρατούς της Ανατολικής Μεσογείου πλέον συνεργάζονται. Η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ως μείζονα πρόκληση για τα συμφέροντά της την «προστασία» που προσφέρει το Ισραήλ στην Κύπρο (αλλά και η συνεργασία του με την Ελλάδα) για την οριοθέτηση της ΑΟΖ και την εκκίνηση των σχετικών γεωτρήσεων από τη Λευκωσία. Οι δε Αμερικανοί ευνοούν τη περεταίρω συνεργασία Καΐρου - Τελ Αβίβ - Λευκωσίας στον ενεργειακό τομέα και ήδη λαμβάνουν χώρα οι πρώτες κινήσεις - με έμφαση στην κατεύθυνση των ενεργειακών αποθεμάτων Ισραήλ και Κύπρου προς την Αίγυπτο, όπου υπάρχουν ανενεργές εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου. Οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις επιδεινώθηκαν έτι περαιτέρω το καλοκαίρι του 2014, όταν το πολύνεκρο σφυροκόπημα της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ προκάλεσε βίαιες διαδηλώσεις εναντίον της πρεσβείας και των προξενείων του εβραϊκού κράτους στην Τουρκία, με αποτέλεσμα να μειώσουν έκτοτε το προσωπικό τους στο ελάχιστο. Ο δε Ερντογάν επανήλθε στην προσφιλή του εμπρηστική ρητορική παραβάλλοντας τα πεπραγμένα του Ισραήλ με αυτά του Χίτλερ.
Αλλά καλό είναι να μην εθελοτυφλούμε. Τα συμφέροντα οδηγούν τα κράτη
πάντοτε να ενεργούν. Χρόνιες φιλίες χάνονται στο βωμό των εθνικών
συμφερόντων, και επαναπροωθούνται όταν τα τελευταία επανέρχονται. Την
αναθέρμανση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων ενθαρρύνουν δύο επιμέρους
στοιχεία: η έντονη επιρροή του Ισραήλ στους Κούρδους του βόρειου Ιράκ (σε
μία φάση κατά την οποία έχει σημάνει συναγερμός στην Άγκυρα για τις
στρατιωτικές επιτυχίες της αδελφής οργάνωσης του ΡΚΚ στη Συρία), αλλά και η προοπτική μεταφοράς των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου στις διεθνείς αγορές με αγωγό που θα καταλήγει στην Τουρκία. Τα επιχειρηματικά συμφέροντα που προωθούν αυτό το σχέδιο έχουν σοβαρά ερείσματα τόσο στο Ισραήλ όσο και στο στενό κύκλο του παντοδύναμου Ερντογάν.(στις εκλογές 1/11/15 συγκέντρωσε το 49%)
Η Τουρκία και ο ρόλος της στη παγκόσμιο Νήσο
Την τελευταία δεκαετία κύριο στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής της
Τουρκίας είναι το όραμα. Εμπνευστής, διαμορφωτής και βασικός εκφραστής
αυτής της πολιτικής αποτελεί ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Τούρκοι διπλωμάτες πρέπει να οραματίζονται και όχι να «τρέχουν» πίσω από τα γεγονότα. Στην ομιλία του, κατά την τελετή ανάληψης των καθηκόντων του σαν ΥΠΕΞ, δημοσιοποίησε τους άξονες της πολιτικής που θα εφαρμόσει. «...Ο πρώτος άξονας έχει σχέση με τη σειρά κατάταξης της Τουρκίας, στον κατάλογο των χωρών που ευημερούν....ώστε η χώρα να καταστεί μια από τις πιο ισχυρές χώρες του κόσμου.[...] Ο δεύτερος άξονας αφορά στην περιοχή και στον περίγυρο της Τουρκίας. Κυρίως πρέπει να μεταπλάσσουμε «τη σχέση μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονές μας», «σε σχέση μέγιστου οφέλους».
Η Τουρκία δεν είναι μια χώρα που μνημονεύεται μόνο σε μια περιοχή. Είναι
χώρα των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής, της Μαύρης
Θάλασσας, της Μεσογείου, της Κασπίας, του Περσικού Κόλπου [...].Εκτός από τις υποχρεώσεις της στα 70 εκατομμύρια κατοίκους της, έχει υποχρεώσεις και σε όλα τα εδάφη που έχουν κάθε είδους διασύνδεση με εδάφη του παρελθόντος της και σε εδάφη όπου υπάρχουν Τούρκοι.[...]
Η Τουρκία έχει επίσης παγκόσμιο όραμα, που έχει σχέση με την
παρουσίαση διεθνώς των απόψεών της για κάθε θέμα...». Το αυτοκρατορικό
παρελθόν της Τουρκίας, με την κυριαρχία σε τρεις ηπείρους (Ανατολική
Ευρώπη, Δυτική Ασία και Βόρεια Αφρική), επιβάλει να ασκεί υψηλή εξωτερική
πολιτική. Για να καταστεί η Τουρκία παγκόσμια δύναμη, θα πρέπει να
διευθετηθούν προβλήματα που έχει με χώρες της άμεσης περιφέρειάς της. Αυτό θα καταστεί εφικτό μέσω της συνεργασίας, ειδικά στον οικονομικό και
πολιτιστικό τομέα. Οι σχέσεις με τις γειτονικές χώρες πρέπει να επιδιώκονται μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλεξάρτησης. Όσο πιο μεγάλη είναι αλληλεξάρτηση, τόσο πιο εύκολα θα μειωθούν οι εντάσεις. Γράφει λοιπόν: «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι: η Τουρκία, ξεπερνώντας τις φοβίες της, να καταστεί μια χώρα ικανή να συνάψει ορθολογικές σχέσεις με τους γείτονές της και να αυξήσει την περιφερειακή δραστηριότητά της, μέσω συμμαχιών που εκτείνονται πέραν των συνόρων της. Για την μείωση του κινδύνου εξωτερικής πολιτικής που πηγάζει από τους γείτονές μας, η πραγματοποίηση βημάτων που θα αυξήσουν το επίπεδο αλληλεξάρτησης θα εξασφαλίσει ένα συγκεκριμένο πεδίο δράσης. Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης παράγουν μηχανισμούς, υπέρ των χωρών που διαθέτουν συνεπείς προεκτάσεις εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για μηχανισμούς οικονομικού και πολιτισμικού χαρακτήρα, οι οποίοι μειώνουν την ένταση που προκαλούν τα πολιτικά κέντρα και προσφέρουν την ευκαιρία σε περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, να αναπτύσσουν εναλλακτικές πολιτικές».
Η ανάπτυξη της οικονομίας το τελευταίο διάστημα είναι εντυπωσιακή. Το ΑΕΠ της Τουρκίας το 2010 ήταν 729 δις. εκατ. δολάρια, ενώ το κατά κεφαλή εισόδημα ανήλθε στα 12.300$ από τα 11.600$ που ήταν το 2009. Η Τουρκία κατείχε το 2014 τη 16η θέση παγκοσμίως στο μέγεθος της οικονομίας και την 6η στην Ευρώπη. Σημαντικότερος εταίρος της στην οικονομική συνεργασία είναι η ΕΕ και ακολουθούν οι χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας του Εύξεινου Πόντου, η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, οι χώρες τις Ισλαμικής Διάσκεψης και της Μέσης Ανατολής και τέλος οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τη συνεισφορά της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας στα σχέδια της Τουρκίας για ηγεμονικό ρόλο. Ο επιχειρηματικός αυτός τομέας, τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός, πέραν της συνεισφοράς στην τουρκική οικονομία(1000 εταιρείες που απασχολούν περίπου 30.000 προσωπικό), έχει βοηθήσει και στην ανάπτυξη σχέσεων αλληλεξάρτησης με μουσουλμανικές χώρες, ιδιαίτερα της Αφρικής αλλά και της κεντρικής Ασίας.
Για να μπορέσει κάποιο κράτος να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη
διεθνή σκηνή και να διαμορφώνει υψηλή στρατηγική πολιτική, θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει μεγάλο απόθεμα ενεργειακών πόρων. Η Τουρκία καλύπτει το 80% περίπου των ενεργειακών της αναγκών με εισαγωγές, κυρίως από τη Ρωσία και χώρες της Μέσης Ανατολής. Έχει φροντίσει όμως να εκμεταλλευτεί στο έπακρο την σπουδαία γεωστρατηγική της θέση καθιστώντας τον εαυτό τηςδιαμετακομιστικό σταυροδρόμι για τους αγωγούς υδρογονανθράκων.
Συγκεκριμένα αποτελεί ενεργειακό κόμβο της Ευρώπης τόσο για τη
Ρωσία, όσο και για τις ΗΠΑ (αμερικανικών συμφερόντων αγωγός Nabucco,
ρωσικών συμφερόντων South Stream και Blue Stream). Επιπλέον αποτελεί
ενεργειακό κόμβο και για την Μέση Ανατολή, καθώς διακομίζει μεγάλες
ποσότητες ιρανικού φυσικού αερίου. Επιθυμία της Τουρκίας είναι να μετατρέψει την μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου σε απόλυτα ελεγχόμενη από αυτήν διαδικασία. Σύμφωνα με δήλωση του Τούρκου προέδρου Ντεμιρέλ (Σεπτέμβριος 1994), «η Τουρκία θα μετατραπεί σε ενεργειακό τερματικό σταθμό για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής», μιλώντας για αναβίωση του δρόμου του μεταξιού για ενεργειακούς πόρους.
Έτσι, κατασκευάζοντας χερσαίους αγωγούς και χρησιμοποιώντας τις πολύ καλές λιμενικές εγκαταστάσεις που διαθέτει, ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, επιδιώκει να αποτελέσει τον ενεργειακό διαχειριστή των Βαλκανίων και της ΝΑ Μεσογείου, αλλά και να εξελιχτεί σε συνδετικό κρίκο της Κεντρικής Ασίας-Μέσης Ανατολής με την Ευρώπη.
Η θέση της ενισχύεται και από την ματαίωση σχεδίων για αγωγούς όπως για παράδειγμα του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Ο νέος ενεργειακός ρόλος που φιλοδοξεί να διαδραματίσει η Τουρκία θα την καταστήσει ρυθμιστή της απρόσκοπτης ροής ενέργειας προς δυσμάς.
Ένα ακόμη πλεονέκτημα που διαθέτει η χώρα είναι οι υδάτινοι πόροι.
H Τουρκία εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να εκμεταλλευτεί πολιτικά την έλλειψη νερού στην περιοχή και του γεγονότος ότι οι δύο από τους σημαντικότερους ποταμούς της Μ. Ανατολής, του Τίγρη και του Ευφράτη, πηγάζουν στο έδαφός της. Φτάνοντας να αυτοαποκαλείται υδάτινη υπερδύναμη, θεωρεί ότι δικαιούται τις πιο μεγάλες ποσότητες νερού για δική της χρήση, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες, που θα πρέπει να έχουν
συγκεκριμένα όρια και απαιτήσεις. Χρησιμοποιεί έτσι το νερό ως ένα ισχυρό
διαπραγματευτικό όπλο, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως την υδατοδεξαμενή της Μέσης Ανατολής και προτείνοντας πωλήσεις πλεονασμάτων σε χώρες της περιοχής. Ένα από τα ανταλλάγματα που είχε υποσχεθεί στο Ισραήλ την περίοδο που είχαν αναπτύξει τις σχέσεις τους, ήταν η παροχή αποθεμάτων νερού, μέσω του «Αγωγού της Ειρήνης» Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενέταξε την πολιτική χρήση του νερού στην υψηλή της στρατηγική από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, αρχίζοντας την υλοποίηση του κολοσσιαίου Αναπτυξιακού Προγράμματος Νοτιοανατολικής Τουρκίας, που περιλαμβάνει ένα συνδυασμό 22 φραγμάτων, 19 υδροηλεκτρικών σταθμών και 25 αρδευτικών συστημάτων.
Ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, σαν Υπουργός Ενέργειας το 1953, συνέλαβε την βασική ιδέα και την σκοπιμότητα του έργου, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αναπτυξιακά προγράμματα στη περιοχή της Μέσης Ανατολής και το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί γύρω στο 2030.Με αυτά τα αρδευτικά έργα, η Τουρκία μπορεί να ελέγξει τη ροή των δύο ποταμών και να κρατάει σε
«υδραυλική» αιχμαλωσία το Ιράκ και τη Συρία.
Η λογική της Τουρκίας είναι ανάλογη με την πετρελαϊκή λογική των
Αράβων, δηλαδή στρατηγική χρήση του νερού για οικονομικούς και
διπλωματικούς λόγους σε εποχές που η ζήτησή του θα αυξάνεται κατακόρυφα.
Συμπερασματικά, η Τουρκία αντιλαμβανόμενη τη σημασία των ενεργειακών
αναγκών τόσο της ίδιας όσο και των υπολοίπων χωρών, αλλά και τη σημασία
της ενεργειακής ανεξαρτησίας, επιδιώκει μέσω της γεωστρατηγικής της θέσης
να αναβαθμίσει τον ρόλο της στη διεθνή σκηνή, σαν διακομιστής
υδρογονανθράκων και να αυξήσει την πολιτική της επιρροή, ιδιαίτερα στα
γειτονικά κράτη, ως διαχειριστής των υδάτινων πόρων. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο περιλαμβάνονται και τα μεγαλεπήβολα σχέδιά της για απόκτηση
πυρηνικών εργοστασίων, τα όποια βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης,
σύμφωνα με τον διεθνή τύπο.
Ο ρόλος της Ελλάδος
Η θέση της Ελλάδας στον ενεργειακό χάρτη.
Από την έλλειψη ενδιαφέροντος στο παρελθόν στη σύναψη ενεργειακών συμφωνιών.
Η Ελλάδα ως ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει να επιδείξει
έως τώρα μια υπεύθυνη πολιτική ενέργειας. Είχε εναποθέσει τις όποιες ελπίδες της για ενεργειακή ανεξαρτησία στα φτωχά κοιτάσματα πετρελαίου του Πρίνου Καβάλας ήδη από τις πρώτες γεωτρήσεις το 1974, ενώ η αύξηση της παραγωγής από το 1982 σε 25.000 βαρέλια αργού πετρελαίου/ημέρα διόλου δεν βοήθησαν στην εκπλήρωση του κύριου σκοπού. Σύμφωνα με την
Αμερικάνικη Διαχείριση Ενεργειακής Πληροφόρησης (US Energy Information
Administration - EIA) η Ελλάδα κάλυπτε με ιδία μέσα και πόρους μόλις το
0,07% σε πετρέλαιο τη περίοδο 1980-2013 ενώ σχεδόν μηδενική ήταν η
παραγωγή φυσικού αερίου. Μπορεί η κατάσταση να εξομαλυνότανε μερικώς
από τις υπόλοιπες πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας και η ηλεκτρική
ενέργεια(σχεδόν κάλυπταν το σύνολο των απαιτήσεων), αλλά δυστυχώς η
κατάσταση παραμένει αμετάβλητη. Οι κυβερνήσεις της χώρας δεν
αντιλαμβανότανε τη δυναμική που παρέχει μια ενεργειακή απαγκίστρωση από
τις χώρες παραγωγούς, και όσα πολλές φορές εικάζονταν περί πλούσιων
κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε Αιγαίο και Ιόνιο πέλαγος,
παρέμειναν μέχρι τη σφαίρα του φαντασιακού. Καμιά προσπάθεια ερευνών και συνεργασιών με διεθνής εταιρείες που κατείχαν τεχνογνωσία και πολιτική επιρροή, ενώ από την άλλη γείτονες χώρες προέβαιναν σε έρευνες αγνοώντας το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και παραβιάζοντας κατάφορα την υφαλοκρηπίδα. Μάλιστα η απροθυμία της γείτονος Τουρκίας να μην έρθει σε συμφωνία με την Ελλάδα για την οριοθέτηση της ΑΟΖ(Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), υποδηλώνει απερίφραστα την επιθυμία της να συν-εκμεταλλευτεί στο μέλλον τα όποια ενεργειακά αποθέματα υπάρχουν στο Αιγαίο.
Η έλλειψη υπεύθυνης ενεργειακής πολιτικής από την ελληνική πολιτεία
καταπραΰνθηκε από το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν σπουδαίοι ενεργειακοί
παραγωγοί όπως η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία προσπαθώντας να
υλοποιήσει τη σύμβαση της κοινοπραξίας Gazprom με την αυστριακή OMV,
πιέζει με διάφορα ανταλλάγματα τις χώρες διέλευσης όπως τη Βουλγαρία και
την Ελλάδα(αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη) να συναινέσουν στη
δημιουργία του αγωγού. Μάλιστα το καλοκαίρι του 2014 οι πιέσεις εντάθηκαν από την αυστριακή πλευρά, παρατηρώντας πως η Ρωσία αποτελεί
παραδοσιακό ενεργειακό σύμμαχο, και οι όποιες επιφυλάξεις της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής για τον αγωγό θα καμφθούν παρά την άσκηση πιέσεων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τη Ρωσία για το Ουκρανικό ζήτημα. Βέβαια ο
ενεργειακός κολοσσός Gazprom δεν θα επαναπαυότανε ποτέ στις δάφνες του,
και τις τελευταίες μέρες παρουσιάστηκε και εναλλακτικό πλάνο για την
κατασκευή του South Stream μέσω Τουρκίας και Ελλάδος.
Από την άλλη η νέα υπερδύναμη του χώρου, το Αζερμπαϊτζάν μη
επιτυγχάνοντας να φέρει σε πέρας το φιλόδοξο σχέδιο του αγωγού Ναμπούκο, μέσω διακρατικών συμφωνιών με χώρες όπως η Ελλάδα(550χλμ), η Αλβανία(211χλμ) και η Ιταλία(8χλμ) θα μεταφέρει φυσικό αέριο στη νότια
Ευρώπη μέσω του TAP. Έτσι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε
φθηνότερο και περισσότερο φυσικό αέριο(σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα
του υγροποιημένου αερίου) και καθίσταται ενεργειακός κόμβος.
Έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί ο South Stream το 2015 με
αρχική προτεινόμενη διαδρομή δύο κλάδων (Βουλγαρία - Ελλάδα - Ιταλία και
Βουλγαρία - Ρουμανία - Σερβία - Ουγγαρία - Σλοβενία - Αυστρία) και με πιθανή διασύνδεση με την Τουρκία. Είναι το πιο ώριμο έργο γιατί διαθέτει επαρκή τροφοδοσία ρωσικού φυσικού αερίου, στήριξη από Ιταλία και Γαλλία (ENI και EDF) και έμμεσα από Γερμανία (πρόταση της Gazprom για συμμετοχή της EON στο σχέδιο). Ήδη απ’ το Νοέμβρη του 2011 ξεκίνησε η τροφοδοσία της Γερμανίας απ’ τον αντίστοιχο ρωσικό αγωγό για τη Βόρεια Ευρώπη Nord Stream (συμμετοχή Gazprom και γερμανικών EON,BASF/WINTERSHALL). Η υλοποίηση του σχεδίου South Stream υπηρετεί δύο στόχους της ρωσικής ενεργειακής πολιτικής: τη μείωση της σημασίας της Ουκρανίας ως χώρας διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου και την πιθανή ματαίωση των ανταγωνιστικών ευρωατλαντικών σχεδίων του «Νότιου διαδρόμου».
Οι ΗΠΑ άσκησαν επίσημες και ανεπίσημες πιέσεις την τελευταία πενταετία σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Ιταλία για τη ματαίωση των ρωσικών σχεδίων.
Αντίστοιχα η Ρωσία ασκεί πιέσεις στο Αζερμπαϊτζάν που αποτελεί βασικό
υποψήφιο προμηθευτή των ευρωατλαντικών σχεδίων και προχωρεί σε νέα
πρόταση κατάληξης του ρωσικού αγωγού στην Ιταλία, ώστε να αποδυναμώσει
ορισμένες απ’ τις εναλλακτικές προτάσεις του «Νότιου Διαδρόμου», που -όπως θα δούμε στη συνέχεια- έχουν τον ίδιο προορισμό (π.χ. TAP - ITGI).
Το μεγαλύτερο σχέδιο που στηρίζουν αποφασιστικά οι ΗΠΑ είναι ο αγωγός Ναμπούκο. Η γερμανική κυβέρνηση δε στηρίζει τη χρηματοδότηση με κοινοτικά κονδύλια του συγκεκριμένου σχεδίου, με το επιχείρημα ότι δεν είναι διασφαλισμένη η επαρκής τροφοδοσία του. Η διαδρομή του περιλαμβάνει Αζερμπαϊτζάν - Τουρκία - Βουλγαρία - Ρουμανία - Ουγγαρία - Αυστρία. Στην κοινοπραξία συμμετέχουν οι αντίστοιχοι όμιλοι (αυστριακή OMV, ουγγρική MOL, βουλγαρική Bulgar-gaz, τουρκική BOTAS και η γερμανική RWE), όμως τρεις από αυτούς έχουν ήδη υπογράψει συνεργασία και με τη ρωσική Gazprom (OMV, MOL, Bulgargaz). Το έργο, εκτός από το υψηλό κόστος κατασκευής του, δεν έχει πράγματι διασφαλίσει την αναγκαία ποσότητα τροφοδοσίας του. Προς το παρόν η κάλυψη των αναγκών του συσχετίζεται με την ανάπτυξη του πεδίου ενεργειακών κοιτασμάτων Σαχ Ντενίζ του Αζερμπαϊτζάν. Πέρα απ’ την αβεβαιότητα σχετικά με την επάρκεια ενεργειακών πόρων, το Αζερμπαϊτζάν ασκεί ευέλικτη πολιτική διεθνών συμμαχιών με συνεχείς διαπραγματεύσεις. Η συμπληρωματική στήριξη από το Τουρκμενιστάν θεωρείται επίσης επισφαλής.
Το Τουρκμενιστάν προβαίνει προς το παρόν σε εξαγωγές μόνο προς Ρωσία,
Κίνα και Ιράν, ενώ διαπραγματεύεται με τη Gazprom για την αγορά της
συνολικής ετήσιας παραγωγής του σε φυσικό αέριο. Η διαχειρίστρια εταιρία του έργου η αυστριακή OMV, ανακοίνωσε ότι δεν είναι δυνατή η έναρξη της
λειτουργίας του έργου μέσα στο 2017, όπως προέβλεπε ο αρχικός σχεδιασμός
του.
Το μικρότερο εναλλακτικό σχέδιο ITGI, με τη διαδρομή Τουρκία - Ελλάδα -
Ιταλία, στηρίζεται από την ιταλική Edison, που στην ουσία έχει κύριο μέτοχο τη γαλλική EdF. Το έργο διαθέτει το 1/3 της μεταφορικής ικανότητας του
Ναμπούκο και είναι ευάλωτο στις διακυμάνσεις των ελληνοτουρκικών σχέσεων (π.χ. η παραπομπή σε διεθνή διαιτησία της διαμάχης Botas - ΔΕΠΑ για χρέη 300 εκατ. δολαρίων της ελληνικής εταιρίας από προηγούμενη αγορά φυσικού αερίου). Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζει το συγκεκριμένο σχέδιο σαν την πιο ρεαλιστική εναλλακτική λύση για υλοποίηση ενός μέρους των ευρωατλαντικών σχεδίων. Προωθεί μια σειρά συμπληρωματικά έργα (διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας - Βουλγαρίας IGB, υπόγειες αποθήκες φυσικού αερίου στην Καβάλα, σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη), ώστε να αυξηθεί η αξιοπιστία του εγχειρήματος και να αποκτήσει βαλκανική περιφερειακή διάσταση.
Η τρίτη λύση,του αγωγού ΤΑΡ με διαδρομή Ελλάδα - Αλβανία -Ιταλία έχει
μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα από τον ITGI και αποτελεί τη συντομότερη
και φθηνότερη λύση για την τροφοδοσία της Ιταλίας. Στηρίζεται από τη
γερμανική ΕΟΝ, την ελβετική EGL και τη νορβηγική Statoil που συμμετέχει στην κοινοπραξία ελέγχου του αζέρικου κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ. Αναπτύσσεται συζήτηση σχετικά με την ανάγκη στήριξης του ITGI ή και του TAP που αντανακλά ελληνικές ενδοαστικές αντιθέσεις. Σε πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ εκτιμάται ότι ο ΤΑΡ υπερέχει του ITGI λόγω της «ισχυρής κεφαλαιακής επάρκειας και της εκτεταμένης τεχνογνωσίας της κοινοπραξίας». Επισημαίνει ότι ο ΤΑΡ ως άμεση ξένη επένδυση θα χρηματοδοτηθεί από τα κεφάλαια των μετόχων του, ενώ η υλοποίηση του ITGI απαιτεί σημαντική δημόσια επένδυση (170-210 εκατ. ευρώ ετησίως στη φάση κατασκευής) από τη ΔΕΠΑ. Στον αντίποδα η ΔΕΠΑ προβάλλει ότι το χερσαίο τμήμα του IΤGI που θα διανύσει την Ελλάδα είναι μεγαλύτερο του ΤΑΡ και διασφαλίζει περισσότερες θέσεις εργασίας στη φάση της κατασκευής.
Σε περίπτωση που τελικά υλοποιηθεί ο ITGI, αποκτά ιδιαίτερη σημασία ο
έλεγχος της ΔΕΠΑ μετά την προβλεπόμενη ιδιωτικοποίησή της. Η απαίτηση
αποτροπής του ρωσικού ελέγχου της ΔΕΠΑ συζητήθηκε κατά την επίσκεψη της
υπουργού Εσωτερικών των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον στην Ελλάδα. Υπάρχει σχέδιο επέκτασης του ΤΑΡ προς Μαυροβούνιο - Βοσνία - Κροατία. Οι τρεις
κοινοπραξίες των αντίστοιχων σχεδίων (Ναμπούκο, ITGI, ΤΑΡ) υπέβαλαν την
προτάσεις προς την κοινοπραξία που διαχειρίζεται το κοίτασμα του
Αζερμπαϊτζάν Σαχ Ντενίζ όπου δεσπόζει η ΒΡ (25%) και συμμετέχουν η
νορβηγική Statoil (25%), η γαλλική Total, η αζέρικη Socan, η ρωσοϊταλική
LukAgip, η τουρκική TPAO και η ιρανική NIOC. Τρεις μέρες πριν κατατεθούν οι προτάσεις εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά από τη BP ένα εναλλακτικό σχέδιο.
To βρετανικό ενδιαφέρον να μην επεκταθεί το σχέδιο Ναμπούκο προς το
Κουρδιστάν σχετίζεται με τη διαπάλη των διεθνών ομίλων για τον έλεγχο των κοιτασμάτων του Β. Ιράκ, μια περιοχή από τις πλουσιότερες διεθνώς σε
κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Εκεί η βρετανική ΒΡ ανταγωνίζεται αμερικανικούς Η επενδυτική δραστηριότητα της Βρετανίας στο Β. Ιράκ σε συνδυασμό με τα σχέδια διερευνητικών γεωτρήσεων της ολλανδοβρεταννικής Shell με την τουρκική ΤΡΑΟ στον κόλπο της Μερσίνης, της Αλεξανδρέτας και της Αττάλειας οξύνουν τον ανταγωνισμό με τους αμερικανικούς ομίλους (Exxon Mobil, Chevron, HessCorp, Marathon Oil Corp κ.ά.) Η Exxon Mobil έχει ήδη υπογράψει συμβόλαια με την κουρδική αρχή του Β. Ιράκ, αλλά δεν έχει προχωρήσει σε εκμετάλλευση γιατί υπήρξε αντίδραση της κυβέρνησης της Βαγδάτης. Πρόκειται στην ουσία για σύνθετη διαπραγμάτευση, όπου εμπλέκονται οι κυβερνήσεις Ιράκ και Τουρκίας, οι κουρδικές αρχές και παρεμβαίνουν οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Στη πραγματικότητα η Τουρκία αποτελεί το βασικό ενεργειακό κόμβο για τα ευρωατλαντικά σχέδια μεταφοράς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν. Η
Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ένα σημαντικό ρόλο στο βαθμό που προκριθεί το
σχέδιο ITGI ή μια σύμπραξη των σχεδίων ITGI-TAP. Στο σημείο αυτό αξίζει να
υπενθυμίσουμε την πολύμορφη αμερικανική πίεση που ασκήθηκε στην
κυβέρνηση Καραμανλή για την εγκατάλειψη της στήριξης του αγωγού South
Stream και τη στροφή προς την υλοποίηση του ITGI (απόρρητα τηλεγραφήματα
αμερικανικής Πρεσβείας).
Το μέλλον φαντάζει ευοίωνο
Οι προσπάθειες που καταβάλει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια προς τη
ενεργειακή της «ανεξαρτησία», δεν θα είχαν κανένα υπόβαθρο εάν δεν
διενεργούσε ενεργειακές έρευνες στην ήδη οριοθετημένη της ΑΟΖ. Μαστιζόμενη από την οικονομική κρίση κατάφερε να διεξάγει έρευνες σε Ιόνιο και Κρητικό πέλαγος με τη συνδρομή μεγάλων ενεργειακών εταιρειών, ελπίζοντας στην εξαγωγή θετικών αποτελεσμάτων. Ήδη οι πρώτες ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές.
Η επιτακτική της ανάγκη να απαγκιστρωθεί ενεργειακά θα έπρεπε να έχει οδηγό τη πολιτική που άσκησε μια πολύ μικρότερη και φίλη χώρα σε αυτή. Η Κύπρος με κινήσεις σε διπλωματικό επίπεδο κατάφερε και ξεκινά ήδη διερευνητικές γεωτρήσεις στο οικόπεδο 9 και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση άσκησης υπεύθυνης πολιτικής.
Η επιτακτική αφύπνιση της ελληνικής κυβέρνησης
Το παρών και οι συνεργασίες
Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να αποτελεί ένα από τα μικρότερα κράτη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης μα συνάμα η υπεύθυνη πολιτική που ασκεί σε θέματα ενέργειας αλλά και διεθνών σχέσεων θα την φθονούσαν πολλά μεγαλύτερα κράτη μέλη. Μία χώρα που μέχρι πρόσφατα αναφέρονταν σε διεθνή συσκέψεις και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μόνο όταν γινόταν λόγος για την επικείμενη «Λύση του Κυπριακού» , τα τελευταία χρόνια βρίσκεται μόνιμα στη κύρια θεματολογία μεγάλων Μέσων Ενημέρωσης για τα πλούσια ενεργειακά κοιτάσματα που βρέθηκαν στην ΑΟΖ της. Και ο χειρισμός του όλου θέματος από την επίσημη Κυπριακή πολιτεία, με τις όποιες δυστοκίες και λάθη, σίγουρα πρέπει να αποτελεί φάρο καθοδήγησης για την ελληνική κυβέρνηση.
Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το
Δίκαιο της Θάλασσας (UNLOSC) του 1982, μεταξύ άλλων, δίνει σαφείς
ορισμούς για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη (Α.Ζ.) ή τα Χωρικά Ύδατα, τη Συνορεύουσα ή Παρακείμενη Ζώνη, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ).Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία συμφωνήθηκε το 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικα και τέθηκε σε εφαρμογή στις 16 Νοεμβρίου 1994, αντικατέστησε τέσσερις παλαιότερες διεθνείς συνθήκες. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας εισήγαγε πολλές καινοτομίες μεταξύ των οποίων και η δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), η οποία αρχίζει από την ακτογραμμή και φθάνει μέχρι και 200 ναυτικά μίλια από αυτή. Το άρθρο 56 της Σύμβασης καθορίζει τα δικαιώματα, τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους στην ΑΟΖ. Συγκεκριμένα το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των ζώντων ή μη πόρων του βυθού, του υπεδάφους και των υπερκείμενων υδάτων. Εν ολίγοις, το παράκτιο κράτος μπορεί να εκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους της ζώνης αυτής, όπως για παράδειγμα εκμετάλλευση ενέργειας από ανέμους, ύδατα κ.τ.λ. Επίσης μπορεί να στήνει τεχνητές νησίδες ή άλλες κατασκευές. Όλα τα κράτη έχουν δικαίωμα ελεύθερης ναυσιπλοΐας, υπερπτήσης, πόντισης καλωδίων, αρκεί να κινούνται μέσα στα πλαίσια που ορίζει το διεθνές δίκαιο και να μην απειλούν την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Επίσης το άρθρο 121, παράγραφος 2 της Σύμβασης, αναφέρει ρητά ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.
Η Ελλάδα, εάν επιθυμεί να επιτύχει από τώρα την ανεξάρτητη μελλοντική
της πορεία και ιστορική της συνέχεια, θα πρέπει να προβεί σε σημαντικότατες
ενέργειες και πρωτοβουλίες που είτε ελήφθησαν μα βραδυπορούν είτε δεν
τολμούν τα επίσημα κρατικά χείλη να καταθέσουν στην επιτροπή εποπτείας των δανειστών της. Η Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλίσει την παροχή ενεργειακών πόρων στους πολίτες της, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Η στρατηγική της θέση, νότια βαλκάνια-σύνορα δύο ηπείρων-θαλάσσιοι δίοδοι, και η θέση της στην Ευρωπαϊκή Ένωση της επιτρέπουν στην ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε είτε να μετεξελιχθεί σε διακομιστή ενέργειας από τα πλούσια κοιτάσματα της Ανατολής στην ανεπτυγμένη Δύση, είτε να παράγει μόνη της και να εξάγει τα όποια ενεργειακά κοιτάσματα υπάρχουν στο υπέδαφός της.
Οι συμφωνίες που υπεγράφησαν πρόσφατα από την Ελληνική Κυβέρνηση
και τη πλούσια αζέρικη πετρελαϊκή εταιρία, καταδεικνύει το γεγονός πως
υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και από άλλες εταιρείες να χρησιμοποιήσουν την
ελληνική επικράτεια ώστε να μεταφέρουν τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ασίας στη βιομηχανοποιημένη Ευρώπη. Η καθυστέρηση της κατασκευής του South Stream με υπαιτιότητα της Βουλγαρίας, αποτελεί μία χρυσή ευκαιρία για την ελληνική κυβέρνηση να διαπραγματευτεί με τη Gazprom απευθείας και να επαναφέρει στο προσκήνιο το plan B της εταιρείας, που είναι η κατασκευή του αγωγού μέσω Τουρκίας. Μετά το πρόσφατο εμπάργκο της Ρωσίας σε αγροτικά προϊόντα της Ε.Ε, άρα και της Ελλάδος, η χώρα μας θα καταφέρει με την επιτάχυνση κατασκευής του αγωγού να βγει διπλά κερδισμένη. Με διακρατική συμφωνία, κάτι που επιτρέπεται στις συνθήκες της Ε.Ε, να βρεθεί ενεργειακός σύμμαχος της υπερδύναμης Ρωσίας αλλά και να αποτελεί και μεγάλος εξαγωγέας προϊόντων προς αυτή.
Και δεν είναι μόνο η κατασκευή του South Stream. H Ελλάδα θα μπορούσε
μέσω συμφωνιών και με άλλες εταιρείες να μεταφέρει στην επικράτειά της, άρα και στον ελληνικό λαό, φθηνή ενέργεια και να καταστεί δευτερευόντως και κύριος ενεργειακός διακομιστής της Ευρώπης. Ο αγωγός Nabucco σύμφωνα με επίσημα χείλη της κατασκευάστριας εταιρείας δεν έχει ματαιωθεί, και υπό σκέψη υπάρχουν πολλοί αγωγοί που μελετούνται από τους υπευθύνους των εταιρειών εξόρυξης στην Ανατολική Μεσόγειο και Κασπία, να διέλθουν από την Ελλάδα.
Διότι η τελευταία προσφέρει σε όλους τους ενδιαφερόμενους εθνική ασφάλεια
και ανεξαρτησία, δεν αντιμετωπίζει προβλήματα τρομοκρατίας(μουσουλμανικές βαλκανικές χώρες διεξάγουν έρευνες στα εδάφη τους για πιστούς της τζιχάντ) και της δύναται μια καλή ευκαιρία για ανάπτυξη και αντιμετώπιση της κρίσης χρέους.
Η λύση που προτείνεται δεν είναι μόνο ο ρόλος του διακομιστή. Η Ελλάδα
μπορεί να καταστεί και παραγωγός ενέργειας, μα πρέπει πρωτίστως να
επιλύσει χρόνια προβλήματα. Η μικρή Κύπρος μέσω διακρατικών συμφωνιών
έχει επιλύσει με τις συνορεύουσες σε αυτή χώρες, την οριοθέτηση της ΑΟΖ της και όπου αυτό δεν κατέστη δυνατό συμφώνησε στη κοινή εκμετάλλευση (π.χ Αίγυπτος). Η Ελλάδα εντός υφαλοκριπίδος και ΑΟΖ της, μπορεί να
εκμεταλλευτεί τα ενεργειακά της αποθέματα(μερίδα του Ελβετικού τύπου τον
Σεπτέμβρη του τρέχοντος έτους κάνουν λόγο πως η ελβετική τράπεζα Mirabaud εκτιμά πως στο ελληνικό υπέδαφος υπάρχουν 26 δις βαρέλια πετρελαίου σε Ιόνιο και Β. Αιγαίο) μα δεν έχει επιλύσει τα προβλήματα οριοθέτησης αυτών.
Μόνο με την συνορεύουσα Ιταλία η οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι εύκολη
υπόθεση αφού έχει ήδη οριοθετήσει τη μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα από το
1977, οπότε η οριοθέτηση της ΑΟΖ (στα ίδια ακριβώς όρια) θεωρείται ότι είναι μια τυπική διαδικασία. Με τη βοήθεια της παρακάτω εικόνας μπορούμε να δούμε δύο πράγματα: Πρώτον, να θυμηθούμε ότι σύμφωνα με τον Δρα Ηλία Κονοφάγο, οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα αποθέματα στο Αιγαίο είναι μόλις 1,5 δις βαρέλια, στο Ιόνιο 2 δις βαρέλια, στα νότια της Κρήτης 10 έως 34 δις βαρέλια και στην περιοχή γύρω από το τριπλό σημείο επαφής των ΑΟΖ
Ελλάδος, Αιγύπτου και Κύπρου 50 έως 170 δις βαρέλια.
Ας υποθέσουμε ότι επιτυγχάνεται η οριοθέτηση στην αρχή της μέσης
γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου (Δ-Ε), Ελλάδος και Αιγύπτου (Γ-Δ) και
μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας (Α-Β), απομένει μόνον η οριοθέτηση με την Λιβύη
(Β-Γ) οπότε και θα ανοίξει ο δρόμος για πλήρη εκμετάλλευση των υπαρχόντων
υδρογονανθράκων και όχι μόνον στην ευρύτερη περιοχή. Γι’αυτό το λόγο
«κόπτεται» η Τουρκία για τα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή, έχοντας
σύμμαχο και την πρώην αποικιοκρατική δύναμη της Μεγαλονήσου : Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, μάλιστα ενώπιον όλων των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ρώτησε προβοκατόρικα: «Έχει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη η Κύπρος, πριν από τη λύση του κυπριακού προβλήματος;» για να λάβει την απάντηση της καγκελαρίου της Γερμανίας Άνγκελας Μέρκελ, «Εάν όλα τα κράτη έχουν ΑΟΖ, γιατί να μην έχει και η Κυπριακή Δημοκρατία;»
Στις 29 Απριλίου 2015 στη τριμερή συνάντηση κορυφής της Κύπρου,
υπογράφηκε η Διακήρυξη της Λευκωσίας μεταξύ των ηγετών των τριών χωρών
: της Κύπρου-Νίκος Αναστασιάδης, Ελλάδος-Αλέξης Τσίπρας και Αιγύπτου-
Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Στη Διακήρυξη, η οποία αποτελεί το επιστέγασμα της
κοινής συμφωνίας για συνεργασία σε όλα τα επίπεδα, τονίζεται ότι «Κύπρος,
Ελλάδα και Αίγυπτος αποφάσισαν να προχωρήσουν τις διαπραγματεύσεις τους με γρήγορους ρυθμούς για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους, όπου αυτό δεν έχει γίνει». Και τονίζεται με έμφαση σε ότι αφορά τους
υδρογονάνθρακες στην περιοχή, ότι η ανακάλυψη σημαντικών αποθεμάτων
στην Ανατολική Μεσόγειο «μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την
περιφερειακή συνεργασία» και υπογραμμίζουν ότι «αυτή η συνεργασία θα
εξυπηρετείτο καλύτερα μέσω της δέσμευσης από τις χώρες της περιοχής στις
αρχές του διεθνούς δικαίου»
Η Αθήνα επιθυμεί ταυτόχρονα να επεκτείνει το ταχύτερο δυνατόν τη
συνεργασία με τη Λιβύη στον ενεργειακό τομέα και στην άντληση πετρελαίου σε περιοχές που θα εκχωρηθούν σε ελληνικά συμφέροντα, αλλά προηγουμένως
θα πρέπει να ρυθμιστεί ένα πρόσθετο εμπόδιο, που προέρχεται από την
πλευρά της Λιβύης και μάλιστα το υπουργείο Ενεργείας της. Συγκεκριμένα,
στους χάρτες, που από το 2004 έχει κυκλοφορήσει το λιβυκό υπουργείο
Ενέργειας στο Διαδίκτυο, με τις περιοχές, χερσαίες και θαλάσσιες για πιθανά κοιτάσματα πετρελαίου, η ζώνη οικονομικής εκμετάλλευσης της Λιβύης στη θάλασσα εκτείνεται μέχρι τα 200 ν.μ. Ως εκ τούτου, στην περιοχή οικονομικής εκμετάλλευσής της στη Μεσόγειο, περιλαμβάνεται και η νήσος Γαύδος. Από το 2004, η ελληνική κυβέρνηση έχει επιχειρήσει, με επισκέψεις υφυπουργών, μεταξύ των οποίων και του υφυπουργού Εξωτερικών Γ. Βαληνάκη, να θέσει «μαλακά» το θέμα αυτό στους Λίβυους αρμόδιους. Η «υπόσχεση» ήταν ότι στον επόμενο χάρτη για τα κοιτάσματα πετρελαίου της Λιβύης, θα έχει αφαιρεθεί η νήσος Γαύδος από τη ζώνη οικονομικής εκμετάλλευσης στη Μεσόγειο. Η Λιβύη έχει προσφύγει δύο φορές στο παρελθόν στο Διεθνές Δικαστήριο, με την Τυνησία το 1982 και με την Μάλτα το 1985. Οι σχετικές αποφάσεις της Χάγης τότε στην ουσία έκλιναν προς τις Λιβυκές θέσεις. Με την Ελλάδα οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν τον Αύγουστο του 2010. Στους τρεις γύρους διαπραγματεύσεων που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, έχει γίνει αντιληπτό ότι οι δύο χώρες ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες. Η Ελλάδα είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας ενώ η Λιβύη δεν είναι. Το παλαιό καθεστώς του Καντάφι υποστήριζε την αρχή της ευθιδικίας ως μέθοδο οριοθέτησης και αμφισβητούσε το δικαίωμα των νησιών στις θαλάσσιες ζώνες.
Μη χρονοτριβώντας και επιλύοντας τα σπουδαία αυτά προβλήματα θα
μπορέσει να διαπραγματευτεί με άλλους όρους με τις εταιρείες ενέργειας τα
αποθέματά της, και ίσως η διαπραγματευτική της ισχύ να επιφέρει και
δυνατότητες επίλυσης σε μια σειρά άλλων εθνικών προβλημάτων, όπως μέρος
της διαγραφής/αποπληρωμής του εθνικού χρέους, το μακεδονικό κ.ά.(είναι
γνωστό η επιρροή των μεγάλων ενεργειακών εταιρειών Gazprom, Rosneft-
Ρωσία, Exxon Mobil-USA, Total-Γαλλία,Shell-Ολλανδία, Repsol-Ισπανία, Mel-
rose-Βρετανία,OMV-Αυστρία,ENI-Ιταλία, στις εθνικές τους κυβερνήσεις).
Η ελληνική γραφειοκρατία σε ένα τόσο σπουδαίο και νευραλγικό θέμα θα
πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Στην κυπριακή περίπτωση ο χρονικός
ορίζοντας των 2,5 ετών που απαιτήθηκε από τις έρευνες και την υπογραφή
σύμβασης, έως τη πρώτη γεώτρηση στο οικόπεδο 12, αποτελεί χαρακτηριστικό
δείγμα γραφής της βαρύνουσας σημασίας που αποδίδουν στο όλο εγχείρημα οι
Κύπριοι. Στην ελληνική περίπτωση, με 17μελής επιτροπή αξιολόγησης,
υπαλληλική ιεραρχία ΥΠΕΚΑ κ.ά ο χρονικός ορίζοντας που απαιτείται από την υπογραφή της σύμβασης έως τη πρώτη γεώτρηση υπολογίζεται σε 4-5 χρόνια.
Μέχρι τότε μπορεί να έχει αλλάξει τόσο η σύνθεση της ελληνικής κυβέρνησης
έως και ο γεωπολιτικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής(γνωστό είναι πως σε
θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ενέργειας η εκάστοτε ελληνική
κυβέρνηση ακολουθεί τη δική της φιλοσοφία και όχι μια σχεδιαζόμενη
μακροχρόνια εθνική πολιτική σεβόμενη από όλους τους αντιπολιτευόμενους).
Η μελλοντική θέση της Ελλάδος και η ευελιξία της σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο
Η Ελλάδα όμως θα πρέπει για πρώτη φορά στη ιστορία της να
εφαρμόσει και μια πολιτική διορατικότητας, που τα πρώτα της αποτελέσματα θα της δώσουν στρατηγικό πλεονέκτημα στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου μετά και από 30-40 χρόνια. Με μια πιο επιθετική εξωτερική πολιτική (και σαφώς δεν εννοούμε την άσκηση βίας και μνημονεύοντας τα σοφά λόγια του θεωρητικού Κλαούζεβιτς «Πάντοτε και χωρίς καμία εξαίρεση, τα περισσότερο πολιτισμένα κράτη είναι τα πλέον επιθετικά») θα πρέπει να συνάψει συνεργασία και άριστες διπλωματικές σχέσεις με κράτη-έθνη που στο μακρινό μέλλον θα αποτελούν τους κύρους εκφραστές άσκησης οικονομικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής πολιτικής σε παγκόσμια επίπεδο.
Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ευδοκίμησαν γεωπολιτικές θεωρήσεις
και ιδεολογίες που φαντάζουν και στις μέρες μας επίκαιρες. Η θεωρία του
Spykman ("World Island Rimland") φαντάζει ίσως η επικρατέστερη όλων , μιας
και αποδίδει βαρύνουσα σημασία στο έλεγχο περιοχών που αποδεδειγμένα
πλέον έχουν τεράστια ενεργειακά αποθέματα. Ο σπουδαίος αυτός θεωρητικός
υποστήριζε πως όποιος ελέγχει το Rimland, θα καταφέρει να ελέγχει τη
παγκόσμιο νήσο, Ευρασία, και κατεπέκταση την υφήλιο.
Στη παγκόσμια νήσο του Spykman και την «ευαίσθητη» περιφέρεια Rim-
land, ήδη δεσπόζει η Ε.Ε, μια μελλοντική συνομοσπονδία χωρών, που θα
αποτελεί υπερδύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Βέβαια υπάρχουν χώρες όπως η
Κίνα, η Ινδία, ο σύνδεσμος των Αραβικών χωρών καθώς και το Ιράν που θα
διαδραματίσουν και αυτές με τη σειρά τους σπουδαίο ρόλο «στην ενδοχώρα της νήσου». Και να μην ξεχνάμε ποτέ τη Ρωσία, παραδοσιακή υπερδύναμη αλλά και χώρα που έχει εδάφη τόσο στη περιφέρεια όσο και το κυριότερο κομμάτι της Heartland. Και η σημερινή υπερδύναμη ΗΠΑ; Με το μανδύα του παγκόσμιου χωροφύλακα ασκεί μια έξυπνη και διορατική πολιτική, θέλοντας να αποτελέσει κύριο εκφραστή των μελλοντικών εξελίξεων στη περιοχή, έστω και εξ αποστάσεως. Και στο παρακάτω χάρτη επιβεβαιώνεται τόσο ο Spykman όσο και η «συνεισφορά» τα τελευταία χρόνια των Αμερικανών στη περιοχή.(πόλεμοι του Κόλπου, εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν, βοήθεια των αμερικάνικων μυστικών υπηρεσιών στους αντάρτες της Συρίας εναντίον του φιλορώσου μονάρχη Άσσαντ, εμφύλιος στην Ουκρανία, πτώση του προέδρου Καντάφι κ.ά).
Η Ελλάδα στην ευρύτερη περιοχή της Rimland επιβάλλεται να
διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο από τις μέρες μας κιόλας. Ως ισότιμο μέλος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μετέχει στις μελλοντικές εξελίξεις σε αυτή τη περιοχή ενδιαφέροντος, αλλά θα πρέπει και αυτόνομα να επιδιώξει μια «επιθετική» πολιτική φιλίας και συνεργασίας με χώρες που θα αποτελέσουν τις μελλοντικές υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα. Με σταθερά και αυτόνομα βήματα να συνάψει εμπορικές και ενεργειακές συνεργασίες με τις δύο αυτές ηγέτιδες χώρες. Η Κίνα, στην προσπάθεια της να εξωτερικεύσει την οικονομία της, αναζητά εμπορικούς εταίρους. Η επιθυμία της για ανεύρεση πύλης εισόδου στην Ε.Ε και επενδύσεις, είναι εμφανής τα τελευταία χρόνια στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, τον Πειραιά. Μάλιστα από τα επίσημα χείλη του Κινέζου ΥΠΕΞ το καλοκαίρι του 2014 επιβεβαιώθηκε η αμέριστη συμπαράσταση προς την Ελλάδα, αναφέροντας επιδεκτικά «εμείς θεωρούμε την Ελλάδα ως τον πιο αξιόπιστο φίλο και εταίρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Η Ελλάδα θα πρέπει μέσω διακρατικών συμφωνιών σε θέματα ασφάλειας, άμυνας, εμπορίου και πολιτισμικής συνεργασίας να εμβαθύνει τη σχέση αυτή με επιτάχυνση των διαδικασιών.
Ίσως η χώρα με το σπουδαιότερο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Rim-
land να αποτελεί η Ρωσία. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι σχέσεις της πρώην
υπερδύναμης με την Ε.Ε και το ΝΑΤΟ περνούν σε φάση «ψυχροπολεμική», η
μικρή Ελλάδα θα πρέπει να αδράξει την μοναδική ευκαιρία και είτε να μην
διαταράξει τις στενές σχέσεις που έχει ιστορικά με την χώρα αυτή(πόσο μάλιστα όταν η απόφαση της Ε.Ε για την άσκηση πίεσης στο Ουκρανικό ζήτημα κατευθύνεται από τα 2 μεγαλύτερα μέλη της Ε.Ε Γερμανία-Γαλλία προς ίδιο συμφέρον και οι μικρότερες απλά συναινούν) είτε να τις επεκτείνει σε θέματα ενέργειας και εμπορίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιτρέπει ακόμη την άσκηση αυτόνομης πολιτικής σε κρίσιμα εθνικά θέματα όπως η άμυνα και η ασφάλεια, αν και οι πιέσεις κάτω από το τραπέζι είναι τεράστιες. Η Ελλάδα θα πρέπει να καταστεί ακόμη και διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο αντιπαλευόμενων πλευρών στο Ουκρανικό ζήτημα και να μην αποτελεί το πειθήνιο όργανο της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ. Άλλωστε η πρόσφατη ιστορία της το αποδεικνύει πολλάκις στο ζήτημα της Μέσης Ανατολής
Η Μέση Ανατολή, πάντα επίκαιρη στα ειδησεογραφικά πρακτορεία λόγω
των πολέμων που ξεσπούν σε αυτή, θα αποτελεί και στο μέλλον το παγκόσμιο
ενεργειακό τροφοδότη. Η Ελλάδα στο παρελθόν είχε άριστες διπλωματικές
σχέσεις με χώρες του Αραβικού κόσμου (με τους διεθνής «τρομοκράτες» Γιάσερ Αραφάτ και Μουαμάρ Καντάφι) και δεν ήταν λίγες οι φορές που μεσολάβησε η επίσημη κυβέρνηση προς επίλυση προβλημάτων σε διεθνές επίπεδο. Θα πρέπει να επιδιωχθεί μια επαναπροσέγγιση των χωρών αυτών μέσω διακρατικών συμφωνιών (τα κεφάλαια των πετρελαιοπαραγωγών χωρών είναι κρίσιμα για επενδύσεις στη χώρα που μαστίζεται από την οικονομική κρίση) και μπορεί να συνεισφέρει σε θέματα που μαστίζουν τις ίδιες όπως η τρομοκρατία.
Πολύ πρόσφατα αποφασίστηκε από όλες τις χώρες του αραβικού συνδέσμου
να καταδιώξουν τους τζιχαντιστές της ISIS μιας και το μουσουλμανικό
φονταμελιστικό μόρφωμα τις απειλεί άμεσα. Η Ελλάδα μπορεί να συνεισφέρει
πολύτιμη βοήθεια στο κρίσιμο θέμα αυτό όπως υλικοτεχνική υποστήριξη και
μέσα, και να αποτελεί σταθερό σύμμαχο των χωρών αυτών σε θέματα
τρομοκρατίας. Η αποστολή όμως στρατιωτικής δύναμης θα πρέπει να
αποφευχθεί διότι η πολύπαθη ιστορία του πολέμου στο Αφγανιστάν για τις
ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν και τα τρομοκρατικά χτυπήματα που
δέχθηκαν στην επικράτειά τους(Ισπανία, Αγγλία) αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα.
Η Ελλάδα όμως θα πρέπει να σκεφτεί να διευρύνει τις εμπορικές
συναλλαγές της και την ενεργειακή της συνεργασία με χώρες που υφίσταντο
οικονομικό εμπάργκο από όλους τους συμμάχους της, όπως το Ιράν. Η χώρα
αυτή της Μέσης Ανατολής, προαιώνιος εχθρός του Αραβικού συνδέσμου και
επικείμενος στόχος του Ισραήλ, αποτελεί το κύριο τροφοδότη αργού
πετρελαίου της χώρας (65%) και θα αποτελέσει και σπουδαίο παραγωγό
φυσικού αερίου. Η διπλωματική ηγεσία της χώρας θα πρέπει να κινηθεί με
περίσκεψη και σωφροσύνη απέναντι στην ιστορική αυτή χώρα, μιας και στον
αντίποδα ήδη οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις βρίσκονται σε νέα δημιουργική
φάση. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να επιδιώξει τη περεταίρω ενίσχυση
στρατιωτικής, διπλωματικής και ενεργειακής συνεργασίας με το Ισραήλ αλλά σε καμιά περίπτωση να μην αποφύγει τις καλές διμερές σχέσεις με το Ιράν. Ο
υποθαλάσσιος σχεδιαζόμενος αγωγός Ισραήλ-Ελλάδας με τη σύμφωνη γνώμη
και της Ε.Ε, το ισχυρό λόμπυ του Ισραήλ στις ΗΠΑ, και η τεχνολογία αιχμής
που διαθέτει θα βοηθήσουν σημαντικά και άμεσα την Ελλάδα. Αλλά όπως
αναφέρει και ο λόρδος Πάλμερστον «Δεν υπάρχουν ούτε αιώνιοι σύμμαχοι ούτε αιώνιοι εχθροί. Μόνο τα συμφέροντα είναι αιώνια...», η Ελλάδα οφείλει να διατηρήσει τις καλές του σχέσεις και με το Ιράν, και σε καμιά περίπτωση να μην πάρει θέση σε μια επικείμενη επίθεση εναντίον του.
_____________________________________________________________________________
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και οι σύγχρονες απαιτήσεις ενέργειας
του βιομηχανοποιημένου κόσμου θα επιφέρουν την αλλαγή του παγκόσμιου
status quo. Ήδη η ιστορία της βιομηχανοποιημένης Δύσης αποδεικνύει την
ανάδειξη αλλά και αφανισμό υπερδυνάμεων σε σύντομο χρονικό
διάστημα(ΕΣΣΔ), ενώ κάποτε η ιστορική και γεωγραφική μετάλλαξη θα
απαιτούσε αιώνες. Σε ένα τόσο έντονο κλίμα αλλαγής και μετεξέλιξης η
σύγχρονη Ελλάδα θα πρέπει να αφουγκραστεί τα σημεία των καιρών. Όπως
χαρακτηριστικά έλεγε και ο Θουκυδίδης «Οι καιροί ου μενετοί»(οι
καιροί/ευκαιρίες δεν περιμένουν), η ευκαιρία ανάδειξης του νέου ρόλου της
Ελλάδας στο παγκόσμιο ενεργειακό, και κατεπέκταση γεωπολιτικό, γίγνεσθαι
φαντάζει επιτακτική στις μέρες μας όσο ποτέ άλλοτε. Από μία χώρα που
χαρακτηρίζεται ως ο φτωχός συγγενής των μελών της Ε.Ε και με δευτερεύων
ρόλο στα κέντρα αποφάσεων, έως την υπερδύναμη της νοτιοανατολικής
Ευρώπης και μια εκ των ηγέτιδων της Ανατολικής Μεσογείου, η χρονική
απόσταση είναι μικρή. Με τις κατάλληλες κυβερνητικές αποφάσεις που θα
ληφθούν άμεσα ο ρόλος της Ελλάδας μπορεί να αλλάξει σημαντικά στην
επόμενη πενταετία. Από κύριο διακομιστή ενέργειας από την πλούσια Ανατολή στη βιομηχανοποιημένη Ευρώπη έως χώρα παραγωγής ενέργειας. Αρκεί να παραμείνει στους κόλπους της Ε.Ε ως ισότιμο μέλος, αλλά να κινηθεί και μοναχικά προς επίτευξη των προσωπικών της συμφερόντων. Η Ε.Ε θα επιφέρει πάντοτε μια σιγουριά σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο και σε θέματα άμυνας, αλλά οι μελλοντικές ενεργειακές πηγές απαντώνται αλλού. Θα πρέπει να επιλύσει χρόνια εθνικά της προβλήματα όπως η οριοθέτηση της ΑΟΖ, να επικεντρωθεί στη συνεργασία για την εκμετάλλευση των δικών της αποθεμάτων και να συνεχίσει την καλή διπλωματική σχέση με τις μεγαλύτερες χώρες παραγωγής ενέργειας. Μόνο έτσι θα αποφύγει την ενεργειακή της απομόνωση και τελμάτωση, και το μέλλον θα φαντάζει ευοίωνο. Γιατί η ελπίδα σε μια τόσο δύσκολη εποχή ίσως να αποτελεί και το ιδανικότερο εφαλτήριο ανάπτυξης και προόδου.
Κ. Καλτσάς
Πρώτο μέρος ''Η θεωρία της Rimland''(1) Μέρος (1)
Δεύτερο μέρος Η θεωρία της Rimland. Από την εφαρμογή της Rimland, στον έλεγχο της ενέργειας
Μέρος (2)
Αραβικός κόσμος και «Άνοιξη»
Τυνησία
Η έντονη επιθυμία των πολιτών για αλλαγή ήταν χωρίς αμφιβολία η
κοινωνική βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε και αναπτύχθηκε η Αραβική
Άνοιξη. Αν θυμηθεί κανείς πολλά από τα πεπραγμένα των δικτατόρων και των κυβερνήσεών τους σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Τυνησία,
ανεξάρτητα από τον διαφορετικό τρόπο διαχείρισης της εξουσίας και τις κατά καιρούς επιλογές που αποσκοπούσαν μόνο στη διατήρησή της, τότε εύκολα γίνεται κατανοητό το έντονο συναίσθημα οργής που χαρακτήρισε τη
συμπεριφορά των πρωταγωνιστών της Άνοιξης στις πρώτες ημέρες της.
Η άποψη για τον κοινωνικό μετασχηματισμό είναι το κριτήριο με βάση το
οποίο προσδιορίζεται το περιεχόμενο κάθε κινηματικής διαδικασίας, άρα και της Αραβικής Άνοιξης. Το βασικό ερώτημα εδώ είναι αν πρόκειται απλώς για
εξέγερση ή αποτελεί κοινωνική επανάσταση. Διαφορά ενδιαφέρουσα και
σημαντική, διότι, όπως αναφέρει η Αμερικανίδα καθηγήτρια Theda Skocpol στο βιβλίο της «States and Social Revolutions», η εξέγερση είναι αντίδραση
καταπιεσμένων που δεν οδηγεί απαραίτητα σε κοινωνικούς
μετασχηματισμούς, ενώ η κοινωνική επανάσταση επιφέρει αλλαγές στις δομές της κοινωνίας και της εξουσίας της χώρας.
Ορισμένοι έγκυροι αναλυτές που παρακολουθούν την Αραβική Άνοιξη,
όπως ο παλαιστινιακής καταγωγής Yezid Sayigh (ερευνητής του αμερικανικού
ιδρύματος Carnegie), επισημαίνουν ότι η αστάθεια και η αβεβαιότητα, σε
συνδυασμό με τη βία, παραμένουν ακόμη τα βασικά χαρακτηριστικά της. Τα
γεγονότα στην Αίγυπτο επιβεβαιώνουν τις επισημάνσεις αυτές. Ευθύνη βέβαια για αυτό υπάρχει, ως έναν βαθμό, στην κληρονομιά που άφησαν τα
ανατραπέντα καθεστώτα.
Πέντε χρόνια μετά την εξέγερση που ανέτρεψε τον δικτάτορα Μπεν Αλί και πυροδότησε την Αραβική Άνοιξη, η Τυνησία παραμένει το μοναδικό φωτεινό παράδειγμα μετάβασης από την απολυταρχία στη δημοκρατία. Ενώ οι
υπόλοιπες χώρες των ιστορικών κινητοποιήσεων είναι βυθισμένες στο χάος, η Τυνησία διοργάνωσε τον Οκτώβρη του 2014 τις δεύτερες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές. Οι μετριοπαθείς ισλαμιστές του κόμματος Ενάχντα έχασαν και παρέδωσαν πρόθυμα την εξουσία - χωρίς αιματοχυσία και καταγγελίες για νοθεία - στην κοσμική αντιπολίτευση του μετώπου Νιντάα Τούνις. Όλα δείχνουν ότι στην Τυνησία η φλόγα της Αραβικής Άνοιξης σιγοκαίει ακόμη.
«Αν χρειαζόμαστε μια χώρα-υπόδειγμα για τη μουσουλμανική Μέση
Ανατολή, αυτή δεν πρέπει να είναι η Τουρκία αλλά η Τυνησία» έγραψε ο
Τούρκος αρθογράφος Μουσταφά Ακιόλ στη «Χουριέτ». Ο πολιτικός
επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον, συγγραφέας της «Σύγκρουσης των
πολιτισμών» και κορυφαίος «μεταβασιολόγος», υποστήριζε ότι μόνο ύστερα
από δύο ή τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις μπορεί μια μετάβαση στη
δημοκρατία να θεωρηθεί εδραιωμένη. Η Τυνησία μάλλον οδεύει στον
εκδημοκρατισμό της, αλλά ο δρόμος προς αυτόν δεν θα είναι εύκολος.
Στην χώρα αυτή δεν έκαναν την εμφάνισή τους ακραία μουσουλμανικά
στοιχεία και αυτό διότι η πολιτική σκηνή στην Τυνησία ήταν πολύ πιο
ισορροπημένη σε σχέση με τις υπόλοιπες αραβικές χώρες. Οι ισλαμιστές δεν
είχαν αρκετή εξουσία για να κυβερνήσουν μόνοι τους και αυτό τους ανάγκασε να διαπραγματευθούν με άλλα κόμματα. Υποχρεώθηκαν να συνεργαστούν με τους κοσμικούς. Στην Αίγυπτο, αντίθετα, η Μουσουλμανική Αδελφότητα είχε τη δυνατότητα να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή. Στην Τυνησία επίσης η κοινωνία των πολιτών ήταν ισχυρή. Το 2013, όταν υπήρξε μια σοβαρή πολιτική κρίση και φαινόταν ότι θα κατέρρεε η μετάβαση προς τη δημοκρατία, επενέβησαν τα συνδικάτα, ο Δικηγορικός Σύλλογος, η Ένωση Εργοδοτών και εξανάγκασαν ισλαμιστές και κοσμικούς να διαπραγματευθούν μεταξύ τους.
Τέλος, στην Τυνησία ο στρατός δεν είχε παράδοση ανάμειξης στην πολιτική.
Μήπως όμως κάποιοι επέλεξαν συνειδητά ως κέντρο έναρξης της διένεξης
αυτής το πιο «εκδημοκρατισμένο» κράτος του Αραβικού κόσμου ή
χρησιμοποίησαν ως αφορμή για περαιτέρω «εκδημοκρατισμό» των υπολοίπων
τη πραγματική-αντικομφορμιστική επανάσταση της Τυνησίας; Διότι διαφορετικές συνθήκες παράγουν διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην Τυνησία οι ένοπλες δυνάμεις εγκατέλειψαν τον δικτάτορα και αμέσως μετά αποσύρθηκαν από το πολιτικό σκηνικό. Στην Αίγυπτο συνέβη το αντίθετο: δύο φορές επενέβη ο στρατός για να απομακρύνει τον ηγέτη της χώρας, έπειτα από λαϊκές διαδηλώσεις. Και στις δύο περιπτώσεις ωστόσο είναι ύποπτος ο ρόλος του στρατού ως «εργαλείου» δημοκρατίας. Στη Λιβύη, προκειμένου να ανατραπούν οι ισορροπίες, χρειάστηκε η επέμβαση των δυτικών δυνάμεων για να φθάσουμε στην πτώση του Μοαμάρ Καντάφι. Στη Συρία, πάλι, η Δύση εμφανίστηκε διστακτική να επέμβει στρατιωτικά στην γιγάντωση των τζιχαντιστών και διαφαίνεται πως ήδη υποχωρούν στις επιθυμίες της Ρωσίας.
Στο χάρτη
διαφαίνεται η «πρόβλεψη» ήδη από το 2006 του διαμελισμού του αραβικού κόσμου.Λιβύη
Παρά το γεγονός όμως ότι ο εκδημοκρατισμός της Τυνησίας σημαδεύτηκε
από πολιτικές αναταραχές, τρομοκρατικές επιθέσεις και φθίνουσα οικονομία, οι Τυνήσιοι κατάφεραν να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Αντί να πάρουν τα όπλα όπως στη Λιβύη, συμφιλιώθηκαν με το παρελθόν, υιοθέτησαν ένα νέο
Σύνταγμα αντιπροσωπευτικό για όλους και επεξεργάστηκαν συμβιβασμούς
ανάμεσα σε πρώην σφοδρούς αντιπάλους. Η Λιβύη όμως του κραταιού ηγέτη
Μοαμάρ Καντάφι ήταν πολύ δύσκολο να «εκδημοκρατιστεί», στα πρότυπα της
γειτονικής Τυνησίας.
Η Λιβύη κατέχει τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα κοιτάσματα αργού
πετρελαίου και τα τέταρτα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Αφρική.
Ο εμφύλιος πόλεμος του 2011 έπληξε σοβαρά τη παραγωγή πετρελαίου και τις
εξαγωγές, προκαλώντας τη κατάρρευση της οικονομίας της χώρας, αλλά επί
της ουσίας έδωσε το δικαίωμα στις μεγάλες πολυεθνικές του ενεργειακού
χώρου να διαχειριστούν για πρώτη φορά τα κοιτάσματα αυτά. Βέβαια, το
άνοιγμα που επιχείρησε το καθεστώς Καντάφι στους ηγέτες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα, φάνηκε εν κατακλείδι να μην
απέδωσε καρπούς.
Η Γαλλία και η Βρετανία πήραν τη διπλωματική πρωτοβουλία για την
επιβολή NFZ (No Fly Zone) ενώ οι ΗΠΑ ήταν πραγματικά διφορούμενη,
φοβούμενη για άλλη μια εμπλοκή με μια μουσουλμανική χώρα. Ιδιαίτερα μετά
και την αρνητική στάση των Ρωσία και Κίνα.
Η Λιβυκή εξέγερση πιστεύεται ότι άρχισε στη Βεγγάζη στις 15
Φεβρουαρίου 2011 από διαδηλωτές που συγκεντρώθηκαν έξω από το Αρχηγείο
της αστυνομίας της πόλης για να διαμαρτυρηθούν για την απαγόρευση
απόπλου ενός ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του Fethi Tarbel. Η
διαμαρτυρία σύντομα μετατράπηκε σε μια εξέργεση και τη 17η Φεβρουαρίου οι
ακτιβιστές την ονόμασαν «Ημέρα της οργής» (Day of Rage).Σύντομα άρχισαν
να αναφέρονται έντονες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένης
και της Τρίπολης.
Ακολούθησαν λιποταξίες υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων και
μέσα σε λίγες εβδομάδες ένας πλήρους κλίμακας εμφύλιος πόλεμος είχε
ξεσπάσει σε ολόκληρη τη Λιβύη. Μετά από μια σύντομη περίοδο, ξεπερνώντας
το σοκ της εξέγερσης, οι κυβερνητικές δυνάμεις αντιμετώπισαν τις εξεργεμένες δυνάμεις της αντιπολίτευσης.Οι δυνάμεις του καθεστώτος σημείωναν ταχεία προέλαση προς στη Βεγγάζη στο προπύργιο της αντιπολίτευσης, του Εθνικού Μεταβατικού Συμβούλιου. Οι καθεστωτικές Δυνάμεις άρχιζαν να πολιορκούν την πόλη, και ο γιος του Καντάφι, Saif al-Islam δήλωσε σε γαλλικό κανάλι ειδήσεων ότι όλα θα έχουν τελειώσει μέσα σε 48 ώρες. Μέσα σε δύο εβδομάδες, η κυβέρνηση της Λιβύης είχε καταδικαστεί από τον υπόλοιπο κόσμο για αδιάκριτες επιθέσεις προς τους πολίτες της χώρας.
Τα γεγονότα, ωστόσο, κινήθηκαν πολύ γρήγορα, μετά και την
αναδιοργάνωση του καθεστώτος Καντάφι. Στις 3 Μαρτίου, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ανακοίνωσε ότι διερευνά καταγγελίες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν από την οικογένεια Καντάφι. Στις 7 Μαρτίου, το Gulf Cooperation Council (GCC) και ο Organization of the Islamic Conference (OIC), υποστήριξαν τη δημιουργία μιας NFZ. Το ΝΑΤΟ εντατικοποίησε τις ναυτικές επιχειρήσεις του στη Μεσόγειο και ο ΓΓ του ΝΑΤΟ συνέχισε το σχεδιασμό μιας (NFZ). Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε συναντήσεις σε επίπεδο αρχηγών κρατών για να αυξήσει την πίεση στον Καντάφι και ο ΟΗΕ απέστειλε απεσταλμένους στην Τρίπολη για μια προσπάθεια ειρήνης στη περιοχή.
Στις 19 Μαρτίου 2011 οι ΗΠΑ και οι συμμαχικές δυνάμεις συνέστησαν
αρχικά μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τις μεγάλες πόλεις και τις
αεροπορικες βάσεις κοντά στις λιβυκές ακτές. Οι πρώτες επιθετικές ενέργειες
έγιναν από 20 γαλλικά αεροσκάφη σε τεθωρακισμένες μονάδες για να
αποτρέψουν περαιτέρω επιθέσεις από τις καθεστωτικές δυνάμεις της Λιβύης
κυρίως μέσα και γύρω από τη Βεγγάζη!!! Επί της ουσίας οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ, αποφάσισαν, οργάνωσαν, και εκτέλεσαν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα επιχειρήσεις(«Odyssey Down» OUP, κτλ ανάλογα με την χώρα που συμμετείχε είχε και διαφορετικό όνομα η επιχείρηση) για τη πτώση του Καντάφι, όταν το εσωτερικό μέτωπο εναντίον του είχε καταρρεύσει. Συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανασύνταξη και εδραίωση των αντί-καθεστωτικών, χρησιμοποιώντας το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που ενέκρινε το ψήφισμα του 1973 στις 17 Μαρτίου 2011, σύμφωνα με το οποίο
1) Ζητεί την άμεση κατάπαυση του πυρός και τον πλήρη τερματισμό της βίας
και όλων των επιθέσεων και των καταχρήσεων εναντίον των πολιτών
2) Εξουσιοδοτεί τα κράτη μέλη, να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την
προστασία των αμάχων και πολιτών σε κατοικημένες περιοχές που βρίσκονται υπό την απειλή της επίθεσης.
3) Το ψήφισμα αποκλείει ρητά την ίδρυση μιας ξένης δύναμης κατοχής
οποιασδήποτε μορφής σε οποιοδήποτε τμήμα του λιβυκού εδάφους.
4) Εγκρίνει την δημιουργία μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στον εναέριο
χώρο της Λιβύης.
Πρέπει να τονιστεί πως το ψήφισμα εγκρίθηκε με ψήφους 10-0, με πέντε
αποχές (Βραζιλία, την Κίνα, τη Γερμανία, την Ινδία και τη Ρωσία)
Ο ρόλος των Μεγάλων δυνάμεων ήταν στη περίπτωση της Λιβύης
τουλάχιστον ύποπτος όπως αναφέρει και ο Φίλιππος Ζάχαρης. «Και οι τρεις
Οργανισμοί, ΝΑΤΟ-Ευρωπαϊκή Ένωση-Ηνωμένα Έθνη, δήλωναν εξαρχής
έτοιμοι να συνεργαστούν με τους αντικαθεστωτικούς, σε μια προσπάθεια
αναγνώρισης του νέου καθεστώτος και μια θεαματική εγκατάλειψη του
Μουαμάρ Καντάφι, που τόσα χρόνια διατηρούσαν στην εξουσία (42!). Και εδώ είναι το περίεργο. Επί πολλά χρόνια, για τη Δύση, ο Καντάφι δεν ήταν ο
«σκληρός δικτάτορας» που καταπίεζε τον λαό του, ούτε ο αιμοσταγής
εξουσιαστής που βασάνιζε και σκότωνε αθώους πολίτες. Για τους Δυτικούς, ο Καντάφι ήταν πότε το κακό παιδί και πότε ο πρόθυμος συνεργάτης τους (βλ. Μπερλουσκόνι), αναφορικά με την επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με τη λεκάνη της Μεσογείου (π.χ μεταχείριση προσφύγων και επαναπροώθηση). Οι Γάλλοι, από την άλλη, είναι αυτοί που τώρα κόπτονται για τη μετά-Καντάφι εποχή, λόγω κυρίως των παλαιότερων σχέσεων και εμπλοκή τους σε πολλά κράτη της Βορείου Αφρικής αλλά και την ήπια στάση τους απέναντι στην Αραβική Άνοιξη. Μην ξεχνάμε ότι πρώτοι οι Γάλλοι αναφέρθηκαν στη σύνοδο Κορυφής της ΕΕ τον Μάρτιο για στοχευμένες ενέργειες αμυντικού χαρακτήρα στη Λιβύη. Όμως η ιστορία με τη χώρα αυτή έχει πολύ ενδιαφέρον. Και η στάση των Ευρωπαίων αποκαλύπτει τις προθέσεις τους κάθε φορά. Προθέσεις που σχετίζονται άμεσα με τα οικονομικά συμφέροντα και επενδύσεις στην περιοχή.
Ο Σαρκοζί είχε κλείσει το 2007 με τον Καντάφι, σε επίσκεψή του στο Παρίσι αλλά και στη Λιβύη, συμφωνίες που αφορούσαν συμβάσεις δισ. δολαρίων.
Γαλλικές εταιρίες ανέλαβαν τότε να χτίσουν μέχρι και πυρηνικά εργοστάσια.
Όσον αφορά τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο πλούτος του πετρελαίου της
Λιβύης, την καθιστούσε από παλιά σημαντικό εμπορικό εταίρο. Σε 1,7
εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου ανέρχεται στη Λιβύη η ημερήσια δυναμικότητα παραγωγής. Το ποσοστό αντιστοιχεί, για παράδειγμα, στα 2/3 της γερμανικής ζήτησης. Μέχρι την αρχή της κρίσης, το 85% των εξαγωγών πετρελαίου είχαν προορισμό την Ευρώπη. Τι άλλαξε από το 2007 και μετά; Τι μεσολάβησε και οι σχέσεις «χάλασαν» και φτάσαμε στο 2011 όπου ο Καντάφι παρουσιάζεται ως στυγνός δικτάτορας και οι αντικαθεστωτικοί οι προστατευόμενοι της Δύσης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα περισσότερα που γίνονται στην εν λόγω χώρα αφορούν το πετρέλαιο και τις πρώτες ύλες που βρίσκονται σε αφθονία στο έδαφός της. Η υποκριτική στάση των Δυτικών φαίνεται από πολλά γεγονότα που προηγήθηκαν της επίθεσης και υποστήριξης των αντικαθεστωτικών.
Τον Ιούνιο του 2010, ο Καντάφι συναντήθηκε με τον Μπερλουσκόνι. Οι δύο χώρες συμφώνησαν να αφήσουν πίσω τα προβλήματα που ταλάνιζαν τις
σχέσεις τους στο παρελθόν. Η Λιβύη θα αποζημιωνόταν εντός της επόμενης
εικοσαετίας με το ποσό των 20 δισ. δολαρίων για καταστροφές που είχε
υποστεί κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής. Παράλληλα, αποφασίστηκε τότε η οικονομική συνεργασία των δύο χωρών, με επενδύσεις ιταλικών
επιχειρήσεων στο ευρύτερο εμπορικό αλλά και ενεργειακό χώρο. Εκτός αυτού,
οι δύο χώρες συνεργάστηκαν τότε στενά στον τομέα που αφορά την παράνομη
μετανάστευση. Το 2010, η Ιταλία θεωρούταν ένας από τους σημαντικότερους
εμπορικούς εταίρους της Λιβύης. Ιταλοί επιχειρηματίες ωθούσαν την κυβέρνηση Μπερλουσκόνι στη σύσφιγξη των σχέσεων με το καθεστώς Καντάφι. Τι ρόλο έπαιξαν, άραγε οι επιχειρηματίες Γαλλίας, Ιταλίας αλλά και άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών στη θεαματική αλλαγή της στάσης απέναντι στον Λίβυο ηγέτη;
Είναι σίγουρο ότι ο Καντάφι εδώ και δεκαετίες βασάνιζε τον λαό του και
έπαιζε παιχνίδια της Δύσης. Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
ήταν πολλαπλές και στρέφονταν όχι μόνο κατά του λαού του αλλά και των
χιλιάδων ξένων εργατών - κυρίως Ασιατών - που στήριξαν την εθνική οικονομία της χώρας εδώ και δεκαετίες, δουλεύοντας υπό σκληρές και πολλάκις απάνθρωπες συνθήκες στις ευρωπαϊκών συμφερόντων επιχειρήσεις στη Λιβύη, μια χώρα με τεράστια ενεργειακά αποθέματα, που επέβλεπε ο άρχοντας Καντάφι, με τις ευλογίες των Δυτικών αναφορικά με την εισαγωγή στη χώρα μαύρης εργασίας. Έρχονται λοιπόν όλοι τους σήμερα να παίξουν τον ρόλο του Πόντιου Πιλάτου και να απεκδυθούν των ευθυνών τους για το τωρινό χάος της Λιβύης, που ασφαλώς και κρύβει πίσω του κρυφές συμφωνίες για το πετρέλαιο και τις πρώτες ύλες. Όχι, οι εξελίξεις στη Λιβύη δεν είναι ούτε παράξενες ούτε απρόβλεπτες. Κάποιοι αποφάσισαν να κάνουν πέρα τον εμπορικό εταίρο που ακούει στο όνομα Κάνταφι και να φέρουν καινούργιους για ακόμα πιο ικανοποιητικές διαπραγματεύσεις. Το παιχνίδι δεν είναι τωρινό. Όταν μάλιστα ακούτε και τον Μπάρακ Ομπάμα να δηλώνει πως το καθεστώς Καντάφι έφτασε στο τέλος του, να περιμένετε γεγονότα τύπου Σαντάμ Χουσεΐν ή Οσάμα Μπιν Λάντεν. Κάθε τέλος σημαίνει όμως πάντα μια νέα αρχή. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι μεγαλο-εταιρείες της πλούσιας Δύσης που επενδύουν στους εμφυλίους πολέμους, ψάχνοντας από καιρό συμφέρουσες τιμές στις συνδιαλλαγές και τις παντός τύπου οικονομικές συναλλαγές και δοσοληψίες»
Αίγυπτος
Μια εξίσου περιοχή ενδιαφέροντος που χρίζει ανάλυσης για τα γεγονότα
που διαδραματίζονται τα τελευταία τέσσερα χρόνια και συνορεύει με την
επαναστατούμενη Λιβύη είναι η Αίγυπτος. Στις 25 Ιανουαρίου 2011 ξεκίνησε η εξέγερση των Αιγύπτιων που «εκθρόνισε» τελικά τον Χόσνι Μουμπάρακ από το ανώτατο αξίωμα της Αιγύπτου. Ο ηγέτης των εξεγερμένων Μοχάμεντ Μόρσι, υποψήφιος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, πυροδότησε νέο κύμα
επεισοδίων όταν ως νεοεκλεγείς πρόεδρος της Αιγύπτου παραχώρησε στον
εαυτό του εξουσίες που εξασφάλιζαν το πέρασμα σε ένα πρόχειρο Σύνταγμα,
που προωθούσε τα συμφέροντά του. Αν και υποχώρησε σύντομα, κατάφερε να
βάλει σε δημοψήφισμα ένα αμφιλεγόμενο έγγραφο που συντάχθηκε από ένα
κοινοβούλιο με πλειοψηφία ισλαμιστών. Το σύνταγμα δέχτηκε έντονη κριτική για την αποτυχία του να παραχωρήσει θεμελιώδεις ελευθερίες και για την έλλειψη ευρείας στήριξης από την πολιτική ελίτ της Αιγύπτου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει συναίνεση: αόριστες είναι οι θέσεις του συντάγματος για τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών, αλλά και των Κοπτών. Οδηγώντας έτσι την κοινωνία σε περαιτέρω πόλωση.Οι πράξεις του προέδρου οδήγησαν πολλούς να χαρακτηρίσουν τον Μόρσι «νέο Φαραώ». Μάλιστα η Διεθνής Αμνηστία καταδίκασε την αδράνεια της αιγυπτιακής δικαιοσύνης τονίζοντας ότι «εξασφαλίζοντας ότι οι δράστες παραμένουν ατιμώρητοι, ο πρόεδρος Μόρσι κάνει ελάχιστα να αποστασιοποιηθεί από δεκαετίες κατάχρησης εξουσίας».
Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι που κατέκτησαν την εξουσία δεν έκαναν αρκετά για να καθησυχάσουν τους φόβους και να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των υπολοίπων. Δεν διαπραγματεύτηκαν πραγματικά με τα άλλα κόμματα. Και επενέβη ο στρατός. Ο Μοχάμεντ Αγιούμπ της ανεξάρτητης αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής και Κατανόησης τονίζει: «Αν ο αιγυπτιακός στρατός μπορεί να κάνει μια τόσο αντισυνταγματική πράξη και να μείνει ατιμώρητος, τότε μπαίνει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των αραβικών εξεγέρσεων, ενώ σημαίνει και το τέλος της δημοκρατίας στην Αίγυπτο». Ο Μόρσι δεν αμφισβητεί ουσιαστικά την αμερικανική ηγεμονία και οι συνεργασία συνεχίζεται περίπου όπως πριν, αλλά ο αμερικάνικος παράγοντας δεν πείθεται
για τις ικανότητες και προθέσεις του νέου καθεστώτος.
Τον Ιούλιο του 2013, και μετά από νέες μαζικές διαδηλώσεις έναντι του
νέου καθεστώτος, επεμβαίνει ο αιγυπτιακός στρατός προς αποκατάσταση της
τάξης,και ορκίζεται η νέα κυβέρνηση του προέδρου της χώρας Αμπντέλ Φατάχ
αλ Σίσι, η οποία στηρίζεται από τις ΗΠΑ. Στην Αίγυπτο η πολιτική σκηνή είχε
υπερβολική ανισορροπία. Οι Αιγύπτιοι έχουν πιο περιορισμένη κουλτούρα
πολιτικής μετριοπάθειας από τους Τυνήσιους, ενώ ο στρατός είναι πιο ισχυρός.
Στην Αίγυπτο, αντίθετα προς την Τυνησία, υπάρχει πολύ έντονη η πλευρά τού
"ο νικητής τα παίρνει όλα", καθώς και η ανικανότητα συνεργασίας, γι' αυτό ο
στρατός επέβαλε μια στρατιωτική λύση. Μάλιστα ο Σίσι, πλέοντας σε νέα
αχαρτογράφητα νερά (έχει αλλάξει ριζικά ο χάρτης της περιοχής), αλλάζει το
στρατηγικό σχεδιασμό της χώρας που κυβερνά, και προβαίνει σε ενέργειες που πριν τέσσερα χρόνια θα φάνταζαν ριζοσπαστικές. Δεν αντιδρά και δεν
υπερασπίζεται τη παλαιστινιακή αρχή εναντίον του νέου κύματος
αντιπαράθεσης με το Ισραήλ, διαταράσσει τις φιλικές σχέσεις με την Τουρκία
υπογράφοντας προσύμφωνο οριοθέτησης της ΑΟΖ με Ελλάδα και Κύπρο, και
αντιπαρατίθεται ένοπλα στη χερσόνησο του Σινά με την ISIS, μιας οργάνωσης που υπόλοιπες αραβικές χώρες χρηματοδοτούν και υποστηρίζουν έναντι του Άσσαντ στη Συρία. Οι έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν ότι η Αίγυπτος αναδεικνύεται χώρα- «κλειδί». Είναι πλέον σαφές ότι η Ουάσιγκτον επιθυμεί τη σταθεροποίηση του καθεστώτος του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι και κινείται διακριτικά αλλά σταθερά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο υπό
διαμόρφωση άξονας Καΐρου - Λευκωσίας - Αθήνας προσθέτει άλλο ένα κομμάτι στο περιφερειακό παζλ και οδηγεί την Άγκυρα σε απομόνωση και στην επιδείνωση των σχέσεών της με την Αίγυπτο.
Συρία
Στη Συρία, σε ένα κράτος του μεσανατολικού χώρου, εδώ και 5 χρόνια
διεξάγεται εμφύλιος πόλεμος. Η Συρία βρίσκεται στη Δυτική Ασία στον ιστορικόγεωγραφικό χώρο της Μέσης Ανατολής και είναι μια χώρα του αραβικού κόσμου, με τους κατοίκους της να διαχωρίζονται σε δόγματα που επηρεάζουν και εντείνουν την εμφύλια σύρραξη.
Οι μουσουλμάνοι διαιρούνται σε δύο κατηγορίες τους Σουνίτες που είναι
οπαδοί των γιών του Μωάμεθ και έχουν ως πηγή του δόγματός τους το κοράνιο και τη σούνα ( παράδοση ) και αποτελούν την πλειοψηφία και τους Σιίτες εκ της σία που σημαίνει παράταξη ,λέγονται και Αλουίτες δηλαδή απόγονοι του Αλή γαμπρού του Μωάμεθ, οι οποίοι θεωρούν ως μοναδική πηγή του δόγματός τους το κοράνιο. Πλέον της διαφοράς αυτής υπάρχουν και άλλες σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσης των καθηκόντων τους περί «το περιτέμνεσθαι ,το προσεύχεσθαι ,το προσκηνήσαι στους Αγίους Τόπους του Ισλαμισμού και το νηστεύειν κατά τη διάρκεια του Ραζαμανιού». Σε κάθε κατηγορία υπάρχει πληθώρα αντιμαχόμενων αιρέσεων. Η οικογένεια Άσαντ, που κυβερνά ανελλιπώς τη Συρία από το 1971, ανήκει στους Σίιτες.
Με βάση τη στρατηγική αξία της Συρίας, λόγω της θέσεώς της στην καρδιά
της Μέσης Ανατολής αλλά και λόγω της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής
επίδρασης που ασκεί στο συσχετισμό δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής ,όλα
σχεδόν τα κράτη πήραν σαφή θέση στη συριακή κρίση. Εδώ θα αναφερθούν
μόνο τα κράτη εκείνα που επηρεάζουν ή επηρεάζονται άμεσα από την κρίση
αυτή.
Έτσι οι ΗΠΑ, Γαλλία , Μ. Βρετανία , Γερμανία έχουν ταχθεί ανοικτά κατά του Μπασάρ αλ Άσαντ και μάλιστα τον θεωρούν δήμιο του Λαού του και δηλώνουν ότι «όσο νωρίτερα φύγει τόσο καλύτερα». Παρέχουν βοήθεια στους αντικαθεστωτικούς (Α/Κ) και πάσης φύσεως διευκολύνσεις .Η Τουρκία φανερά έχει πάρει το μέρος των ανταρτών και παρέχει σ’αυτούς πάσης φύσεως βοήθεια καθώς και χώρους για δημιουργία στρατοπέδων εκπαίδευσης ,κέντρων διοίκησης και συνεδριάσεων του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (ΕΣΣ),επιπλέον
υποδέχεται πρόσφυγες και παρέχει σ’αυτούς τα αναγκαία για την στοιχειώδη
διαβίωσή τους. Τον τελευταίο καιρό η Τουρκία βρίσκεται σε αμηχανία και
αδιέξοδο εξ αιτίας της μακροημέρευσης της κρίσης , της φιλοκουρδικής στροφής του Άσαντ και της ενεργούς ανάμιξής της στον πόλεμο και ψάχνει εναγωνίως για εξεύρεση λύσης, τούτο γίνεται φανερό και από τις δηλώσεις του Υπουργού των Εξωτερικών της σύμφωνα με τις οποίες «αρκείται τώρα μόνο στην αποχώρηση του Άσαντ και την ανάληψη της εξουσίας από τον αντιπρόεδρού
του».
Η Ιορδανία,το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία, έχουν ταχθεί υπέρ των Α/Κ με τις δύο πρώτες να υποδέχονται κυρίως πρόσφυγες, ενώ οι άλλες δύο
εφοδιάζουν αυτούς με όπλα. Με την ενδυνάμωση όμως της ISIS,
αντιλαμβανόμενη τον κίνδυνο ασφαλείας που αντιμετωπίζει η ίδια, η Ιορδανία άρχισε να γίνεται «χορηγός» βοηθείας προς τις συριακές δυνάμεις,
βομβαρδίζοντας θέσεις του ISIS.
Στους υποστηρικτές των κυβερνητικών δυνάμεων (Κ/Δ) εντάσσονται η
Ρωσία ,η Κίνα και το Ιράν οι οποίες προβάλλουν βέτο στα καταδικαστικά για τις Κ/Δ ψηφίσματα του ΟΗΕ και δηλώνουν ότι δεν θα επιτρέψουν ανάμιξη ξένων δυνάμεων στο συριακή κρίση διότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα προσπαθήσει να λύσει. Επιπλέον η Ρωσία παρέχει πάσης φύσεως βοήθεια στον Άσαντ διότι έτσι πιστεύει ότι εξυπηρετούνται τα ζωτικά της συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο καθόσον διαθέτει Ναυτική Βάση στην Ταρτούς.Μάλιστα από τον περασμένο Αύγουστο συμμετέχει και με στρατιωτικές δυνάμεις. Επίσης και το Ιράν προσφέρει βοήθεια και θεωρεί ότι ο πόλεμος αυτός έχει κηρυχθεί από τις ΗΠΑ με αντ’αυτών το Ισραήλ και τους Δυτικούς προκειμένου να ανακτήσουν πλήρως τον έλεγχο στη Μέση Ανατολή.
Η Αίγυπτος και το Ισραήλ καίτοι φιλικά διακείμενες προς τις ΗΠΑ χώρες επί του παρόντος τηρούν στάση αναμονής. Επιπλέον το Ιράκ έχει απωλέσει το
βόριο τμήμα της χώρας από τους τζιχαντιστές της ISIS, με μια καταδρομική
επιχείρηση το καλοκαίρι του 2014, όπου σε ένα μήνα κατέρρευσε όλο το
«δημιούργημα» των ΗΠΑ των τελευταίων χρόνων.
Φαίνεται πως η ISIS είτε υπακούει σε ξένα κέντρα αποφάσεων είτε
απαγκιστρώθηκε από αυτά, και πλέον ανεξάρτητη αναζητά πηγές
χρηματοδότησης του αγώνα της. Πρέπει να τονιστεί πως το συριακό έδαφος
χρησιμοποιείται για τη διέλευση των αγωγών ενέργειας του περσικού κόλπου,
και το καθιστά πολύτιμο και για τη γειτνίαση με τη πολύ σημαντική περιοχή του Κόλπου. Σε μια περιοχή μωσαϊκό λαών και θρησκευμάτων, οι μεγάλες δυνάμεις παίζουν τις τύχες των ανθρώπων για χάρη των πετροδόλλαρων. Έως το Σεπτέμβρη του 2015 στον εμφύλιο έχουν σκοτωθεί πάνω από 220.000
άνθρωποι, εκ των οποίων οι μισοί υπολογίζεται πως ήταν Σύριοι πολίτες. Οι
βομβαρδισμοί καταστρέφουν πόλεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα
καταπατούνται συνεχώς. Οι βασικές ανάγκες, όπως η σίτιση και η υγεία,
υπάρχουν σε ελάχιστο βαθμό. 7.6 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μεταφερθεί
από τα σπίτια τους σε άλλα μέρη της Συρίας, και το μεταναστευτικό κύμα πλέον αγγίζει και την Ευρώπη.
Ισραήλ
Το κράτος που υπερτερεί όλων των προαναφερόμενων είναι το κράτος του
Ισραήλ. Μισητός εχθρός ολόκληρου του αραβικού κόσμου, με νικητήριους
πολέμους έναντι αυτών, στηρίζεται τόσο στη στρατιωτική ισχύ που αποτρέπει
οποιαδήποτε ενθάρρυνση των αντιπάλων για στρατιωτική δράση, όσο και στα
ισχυρά του οικονομικοπολιτικά λόμπυ του εξωτερικού. Το Ισραήλ επιδιώκει
συνεχώς τη προώθηση των συμφερόντων του με οποιοδήποτε τίμημα. Για
παράδειγμα πριν 15 χρόνια οι σχέσεις του με τη γείτονα Τουρκία ήταν πολύ
καλές σε όλα τα επίπεδα. Όμως η σχέση τους διαταράχθηκε με αφορμή
την ανακοίνωση των λεπτομερειών έκθεσης του ΟΗΕ για την ισραηλινή
επιδρομή εναντίον στολίσκου που μετέφερε βοήθεια στη Γάζα, κατά την
οποία σκοτώθηκαν εννέα Τούρκοι. Στην έκθεση αναφέρεται πως ο ισραηλινός
ναυτικός αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας είναι νόμιμος, αν και το Ισραήλ χρησιμοποίησε υπέρμετρη βία. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ χαρακτήρισε απαράδεκτα ορισμένα από τα συμπεράσματα της έκθεσης και ανακοίνωσε ότι θα ανασταλεί επίσης η ισχύς των στρατιωτικών συμφωνιών που έχουν συναφθεί με το Ισραήλ.
Το Ισραήλ έκτοτε παραμένει σε τακτική προσάρτησης νέων φίλων-
συνεταίρων στο γεωστρατηγικό-πολιτικό παίγνιο του στη περιοχή. Το κενό αυτό προσπαθεί να καλύψει η Ελλάδα και η Κύπρος, με τη μορφή αρχικά
ενεργειακής συμφωνίας. Τα τελευταία χρόνια η συνεργασία αυτή επεκτείνεται και σε στρατιωτικά θέματα! Οι δύο από τους ισχυρότερους στρατούς της Ανατολικής Μεσογείου πλέον συνεργάζονται. Η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ως μείζονα πρόκληση για τα συμφέροντά της την «προστασία» που προσφέρει το Ισραήλ στην Κύπρο (αλλά και η συνεργασία του με την Ελλάδα) για την οριοθέτηση της ΑΟΖ και την εκκίνηση των σχετικών γεωτρήσεων από τη Λευκωσία. Οι δε Αμερικανοί ευνοούν τη περεταίρω συνεργασία Καΐρου - Τελ Αβίβ - Λευκωσίας στον ενεργειακό τομέα και ήδη λαμβάνουν χώρα οι πρώτες κινήσεις - με έμφαση στην κατεύθυνση των ενεργειακών αποθεμάτων Ισραήλ και Κύπρου προς την Αίγυπτο, όπου υπάρχουν ανενεργές εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου. Οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις επιδεινώθηκαν έτι περαιτέρω το καλοκαίρι του 2014, όταν το πολύνεκρο σφυροκόπημα της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ προκάλεσε βίαιες διαδηλώσεις εναντίον της πρεσβείας και των προξενείων του εβραϊκού κράτους στην Τουρκία, με αποτέλεσμα να μειώσουν έκτοτε το προσωπικό τους στο ελάχιστο. Ο δε Ερντογάν επανήλθε στην προσφιλή του εμπρηστική ρητορική παραβάλλοντας τα πεπραγμένα του Ισραήλ με αυτά του Χίτλερ.
Αλλά καλό είναι να μην εθελοτυφλούμε. Τα συμφέροντα οδηγούν τα κράτη
πάντοτε να ενεργούν. Χρόνιες φιλίες χάνονται στο βωμό των εθνικών
συμφερόντων, και επαναπροωθούνται όταν τα τελευταία επανέρχονται. Την
αναθέρμανση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων ενθαρρύνουν δύο επιμέρους
στοιχεία: η έντονη επιρροή του Ισραήλ στους Κούρδους του βόρειου Ιράκ (σε
μία φάση κατά την οποία έχει σημάνει συναγερμός στην Άγκυρα για τις
στρατιωτικές επιτυχίες της αδελφής οργάνωσης του ΡΚΚ στη Συρία), αλλά και η προοπτική μεταφοράς των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου στις διεθνείς αγορές με αγωγό που θα καταλήγει στην Τουρκία. Τα επιχειρηματικά συμφέροντα που προωθούν αυτό το σχέδιο έχουν σοβαρά ερείσματα τόσο στο Ισραήλ όσο και στο στενό κύκλο του παντοδύναμου Ερντογάν.(στις εκλογές 1/11/15 συγκέντρωσε το 49%)
Η Τουρκία και ο ρόλος της στη παγκόσμιο Νήσο
Την τελευταία δεκαετία κύριο στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής της
Τουρκίας είναι το όραμα. Εμπνευστής, διαμορφωτής και βασικός εκφραστής
αυτής της πολιτικής αποτελεί ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι Τούρκοι διπλωμάτες πρέπει να οραματίζονται και όχι να «τρέχουν» πίσω από τα γεγονότα. Στην ομιλία του, κατά την τελετή ανάληψης των καθηκόντων του σαν ΥΠΕΞ, δημοσιοποίησε τους άξονες της πολιτικής που θα εφαρμόσει. «...Ο πρώτος άξονας έχει σχέση με τη σειρά κατάταξης της Τουρκίας, στον κατάλογο των χωρών που ευημερούν....ώστε η χώρα να καταστεί μια από τις πιο ισχυρές χώρες του κόσμου.[...] Ο δεύτερος άξονας αφορά στην περιοχή και στον περίγυρο της Τουρκίας. Κυρίως πρέπει να μεταπλάσσουμε «τη σχέση μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονές μας», «σε σχέση μέγιστου οφέλους».
Η Τουρκία δεν είναι μια χώρα που μνημονεύεται μόνο σε μια περιοχή. Είναι
χώρα των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής, της Μαύρης
Θάλασσας, της Μεσογείου, της Κασπίας, του Περσικού Κόλπου [...].Εκτός από τις υποχρεώσεις της στα 70 εκατομμύρια κατοίκους της, έχει υποχρεώσεις και σε όλα τα εδάφη που έχουν κάθε είδους διασύνδεση με εδάφη του παρελθόντος της και σε εδάφη όπου υπάρχουν Τούρκοι.[...]
Η Τουρκία έχει επίσης παγκόσμιο όραμα, που έχει σχέση με την
παρουσίαση διεθνώς των απόψεών της για κάθε θέμα...». Το αυτοκρατορικό
παρελθόν της Τουρκίας, με την κυριαρχία σε τρεις ηπείρους (Ανατολική
Ευρώπη, Δυτική Ασία και Βόρεια Αφρική), επιβάλει να ασκεί υψηλή εξωτερική
πολιτική. Για να καταστεί η Τουρκία παγκόσμια δύναμη, θα πρέπει να
διευθετηθούν προβλήματα που έχει με χώρες της άμεσης περιφέρειάς της. Αυτό θα καταστεί εφικτό μέσω της συνεργασίας, ειδικά στον οικονομικό και
πολιτιστικό τομέα. Οι σχέσεις με τις γειτονικές χώρες πρέπει να επιδιώκονται μέσα σε ένα πλαίσιο αλληλεξάρτησης. Όσο πιο μεγάλη είναι αλληλεξάρτηση, τόσο πιο εύκολα θα μειωθούν οι εντάσεις. Γράφει λοιπόν: «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι: η Τουρκία, ξεπερνώντας τις φοβίες της, να καταστεί μια χώρα ικανή να συνάψει ορθολογικές σχέσεις με τους γείτονές της και να αυξήσει την περιφερειακή δραστηριότητά της, μέσω συμμαχιών που εκτείνονται πέραν των συνόρων της. Για την μείωση του κινδύνου εξωτερικής πολιτικής που πηγάζει από τους γείτονές μας, η πραγματοποίηση βημάτων που θα αυξήσουν το επίπεδο αλληλεξάρτησης θα εξασφαλίσει ένα συγκεκριμένο πεδίο δράσης. Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης παράγουν μηχανισμούς, υπέρ των χωρών που διαθέτουν συνεπείς προεκτάσεις εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για μηχανισμούς οικονομικού και πολιτισμικού χαρακτήρα, οι οποίοι μειώνουν την ένταση που προκαλούν τα πολιτικά κέντρα και προσφέρουν την ευκαιρία σε περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, να αναπτύσσουν εναλλακτικές πολιτικές».
Η ανάπτυξη της οικονομίας το τελευταίο διάστημα είναι εντυπωσιακή. Το ΑΕΠ της Τουρκίας το 2010 ήταν 729 δις. εκατ. δολάρια, ενώ το κατά κεφαλή εισόδημα ανήλθε στα 12.300$ από τα 11.600$ που ήταν το 2009. Η Τουρκία κατείχε το 2014 τη 16η θέση παγκοσμίως στο μέγεθος της οικονομίας και την 6η στην Ευρώπη. Σημαντικότερος εταίρος της στην οικονομική συνεργασία είναι η ΕΕ και ακολουθούν οι χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας του Εύξεινου Πόντου, η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, οι χώρες τις Ισλαμικής Διάσκεψης και της Μέσης Ανατολής και τέλος οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τη συνεισφορά της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας στα σχέδια της Τουρκίας για ηγεμονικό ρόλο. Ο επιχειρηματικός αυτός τομέας, τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός, πέραν της συνεισφοράς στην τουρκική οικονομία(1000 εταιρείες που απασχολούν περίπου 30.000 προσωπικό), έχει βοηθήσει και στην ανάπτυξη σχέσεων αλληλεξάρτησης με μουσουλμανικές χώρες, ιδιαίτερα της Αφρικής αλλά και της κεντρικής Ασίας.
Για να μπορέσει κάποιο κράτος να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη
διεθνή σκηνή και να διαμορφώνει υψηλή στρατηγική πολιτική, θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει μεγάλο απόθεμα ενεργειακών πόρων. Η Τουρκία καλύπτει το 80% περίπου των ενεργειακών της αναγκών με εισαγωγές, κυρίως από τη Ρωσία και χώρες της Μέσης Ανατολής. Έχει φροντίσει όμως να εκμεταλλευτεί στο έπακρο την σπουδαία γεωστρατηγική της θέση καθιστώντας τον εαυτό τηςδιαμετακομιστικό σταυροδρόμι για τους αγωγούς υδρογονανθράκων.
Συγκεκριμένα αποτελεί ενεργειακό κόμβο της Ευρώπης τόσο για τη
Ρωσία, όσο και για τις ΗΠΑ (αμερικανικών συμφερόντων αγωγός Nabucco,
ρωσικών συμφερόντων South Stream και Blue Stream). Επιπλέον αποτελεί
ενεργειακό κόμβο και για την Μέση Ανατολή, καθώς διακομίζει μεγάλες
ποσότητες ιρανικού φυσικού αερίου. Επιθυμία της Τουρκίας είναι να μετατρέψει την μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου σε απόλυτα ελεγχόμενη από αυτήν διαδικασία. Σύμφωνα με δήλωση του Τούρκου προέδρου Ντεμιρέλ (Σεπτέμβριος 1994), «η Τουρκία θα μετατραπεί σε ενεργειακό τερματικό σταθμό για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής», μιλώντας για αναβίωση του δρόμου του μεταξιού για ενεργειακούς πόρους.
Έτσι, κατασκευάζοντας χερσαίους αγωγούς και χρησιμοποιώντας τις πολύ καλές λιμενικές εγκαταστάσεις που διαθέτει, ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, επιδιώκει να αποτελέσει τον ενεργειακό διαχειριστή των Βαλκανίων και της ΝΑ Μεσογείου, αλλά και να εξελιχτεί σε συνδετικό κρίκο της Κεντρικής Ασίας-Μέσης Ανατολής με την Ευρώπη.
Ένα ακόμη πλεονέκτημα που διαθέτει η χώρα είναι οι υδάτινοι πόροι.
συγκεκριμένα όρια και απαιτήσεις. Χρησιμοποιεί έτσι το νερό ως ένα ισχυρό
διαπραγματευτικό όπλο, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως την υδατοδεξαμενή της Μέσης Ανατολής και προτείνοντας πωλήσεις πλεονασμάτων σε χώρες της περιοχής. Ένα από τα ανταλλάγματα που είχε υποσχεθεί στο Ισραήλ την περίοδο που είχαν αναπτύξει τις σχέσεις τους, ήταν η παροχή αποθεμάτων νερού, μέσω του «Αγωγού της Ειρήνης» Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενέταξε την πολιτική χρήση του νερού στην υψηλή της στρατηγική από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, αρχίζοντας την υλοποίηση του κολοσσιαίου Αναπτυξιακού Προγράμματος Νοτιοανατολικής Τουρκίας, που περιλαμβάνει ένα συνδυασμό 22 φραγμάτων, 19 υδροηλεκτρικών σταθμών και 25 αρδευτικών συστημάτων.
Ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, σαν Υπουργός Ενέργειας το 1953, συνέλαβε την βασική ιδέα και την σκοπιμότητα του έργου, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αναπτυξιακά προγράμματα στη περιοχή της Μέσης Ανατολής και το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί γύρω στο 2030.Με αυτά τα αρδευτικά έργα, η Τουρκία μπορεί να ελέγξει τη ροή των δύο ποταμών και να κρατάει σε
«υδραυλική» αιχμαλωσία το Ιράκ και τη Συρία.
Η λογική της Τουρκίας είναι ανάλογη με την πετρελαϊκή λογική των
Αράβων, δηλαδή στρατηγική χρήση του νερού για οικονομικούς και
διπλωματικούς λόγους σε εποχές που η ζήτησή του θα αυξάνεται κατακόρυφα.
Συμπερασματικά, η Τουρκία αντιλαμβανόμενη τη σημασία των ενεργειακών
αναγκών τόσο της ίδιας όσο και των υπολοίπων χωρών, αλλά και τη σημασία
της ενεργειακής ανεξαρτησίας, επιδιώκει μέσω της γεωστρατηγικής της θέσης
να αναβαθμίσει τον ρόλο της στη διεθνή σκηνή, σαν διακομιστής
υδρογονανθράκων και να αυξήσει την πολιτική της επιρροή, ιδιαίτερα στα
γειτονικά κράτη, ως διαχειριστής των υδάτινων πόρων. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο περιλαμβάνονται και τα μεγαλεπήβολα σχέδιά της για απόκτηση
πυρηνικών εργοστασίων, τα όποια βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης,
σύμφωνα με τον διεθνή τύπο.
Ο ρόλος της Ελλάδος
Η θέση της Ελλάδας στον ενεργειακό χάρτη.
Από την έλλειψη ενδιαφέροντος στο παρελθόν στη σύναψη ενεργειακών συμφωνιών.
Η Ελλάδα ως ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει να επιδείξει
έως τώρα μια υπεύθυνη πολιτική ενέργειας. Είχε εναποθέσει τις όποιες ελπίδες της για ενεργειακή ανεξαρτησία στα φτωχά κοιτάσματα πετρελαίου του Πρίνου Καβάλας ήδη από τις πρώτες γεωτρήσεις το 1974, ενώ η αύξηση της παραγωγής από το 1982 σε 25.000 βαρέλια αργού πετρελαίου/ημέρα διόλου δεν βοήθησαν στην εκπλήρωση του κύριου σκοπού. Σύμφωνα με την
Αμερικάνικη Διαχείριση Ενεργειακής Πληροφόρησης (US Energy Information
Administration - EIA) η Ελλάδα κάλυπτε με ιδία μέσα και πόρους μόλις το
0,07% σε πετρέλαιο τη περίοδο 1980-2013 ενώ σχεδόν μηδενική ήταν η
παραγωγή φυσικού αερίου. Μπορεί η κατάσταση να εξομαλυνότανε μερικώς
από τις υπόλοιπες πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας και η ηλεκτρική
ενέργεια(σχεδόν κάλυπταν το σύνολο των απαιτήσεων), αλλά δυστυχώς η
κατάσταση παραμένει αμετάβλητη. Οι κυβερνήσεις της χώρας δεν
αντιλαμβανότανε τη δυναμική που παρέχει μια ενεργειακή απαγκίστρωση από
τις χώρες παραγωγούς, και όσα πολλές φορές εικάζονταν περί πλούσιων
κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε Αιγαίο και Ιόνιο πέλαγος,
παρέμειναν μέχρι τη σφαίρα του φαντασιακού. Καμιά προσπάθεια ερευνών και συνεργασιών με διεθνής εταιρείες που κατείχαν τεχνογνωσία και πολιτική επιρροή, ενώ από την άλλη γείτονες χώρες προέβαιναν σε έρευνες αγνοώντας το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και παραβιάζοντας κατάφορα την υφαλοκρηπίδα. Μάλιστα η απροθυμία της γείτονος Τουρκίας να μην έρθει σε συμφωνία με την Ελλάδα για την οριοθέτηση της ΑΟΖ(Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), υποδηλώνει απερίφραστα την επιθυμία της να συν-εκμεταλλευτεί στο μέλλον τα όποια ενεργειακά αποθέματα υπάρχουν στο Αιγαίο.
Η έλλειψη υπεύθυνης ενεργειακής πολιτικής από την ελληνική πολιτεία
καταπραΰνθηκε από το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν σπουδαίοι ενεργειακοί
παραγωγοί όπως η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία προσπαθώντας να
υλοποιήσει τη σύμβαση της κοινοπραξίας Gazprom με την αυστριακή OMV,
πιέζει με διάφορα ανταλλάγματα τις χώρες διέλευσης όπως τη Βουλγαρία και
την Ελλάδα(αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη) να συναινέσουν στη
δημιουργία του αγωγού. Μάλιστα το καλοκαίρι του 2014 οι πιέσεις εντάθηκαν από την αυστριακή πλευρά, παρατηρώντας πως η Ρωσία αποτελεί
παραδοσιακό ενεργειακό σύμμαχο, και οι όποιες επιφυλάξεις της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής για τον αγωγό θα καμφθούν παρά την άσκηση πιέσεων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τη Ρωσία για το Ουκρανικό ζήτημα. Βέβαια ο
ενεργειακός κολοσσός Gazprom δεν θα επαναπαυότανε ποτέ στις δάφνες του,
και τις τελευταίες μέρες παρουσιάστηκε και εναλλακτικό πλάνο για την
κατασκευή του South Stream μέσω Τουρκίας και Ελλάδος.
Από την άλλη η νέα υπερδύναμη του χώρου, το Αζερμπαϊτζάν μη
επιτυγχάνοντας να φέρει σε πέρας το φιλόδοξο σχέδιο του αγωγού Ναμπούκο, μέσω διακρατικών συμφωνιών με χώρες όπως η Ελλάδα(550χλμ), η Αλβανία(211χλμ) και η Ιταλία(8χλμ) θα μεταφέρει φυσικό αέριο στη νότια
Ευρώπη μέσω του TAP. Έτσι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε
φθηνότερο και περισσότερο φυσικό αέριο(σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα
του υγροποιημένου αερίου) και καθίσταται ενεργειακός κόμβος.
Έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί ο South Stream το 2015 με
αρχική προτεινόμενη διαδρομή δύο κλάδων (Βουλγαρία - Ελλάδα - Ιταλία και
Βουλγαρία - Ρουμανία - Σερβία - Ουγγαρία - Σλοβενία - Αυστρία) και με πιθανή διασύνδεση με την Τουρκία. Είναι το πιο ώριμο έργο γιατί διαθέτει επαρκή τροφοδοσία ρωσικού φυσικού αερίου, στήριξη από Ιταλία και Γαλλία (ENI και EDF) και έμμεσα από Γερμανία (πρόταση της Gazprom για συμμετοχή της EON στο σχέδιο). Ήδη απ’ το Νοέμβρη του 2011 ξεκίνησε η τροφοδοσία της Γερμανίας απ’ τον αντίστοιχο ρωσικό αγωγό για τη Βόρεια Ευρώπη Nord Stream (συμμετοχή Gazprom και γερμανικών EON,BASF/WINTERSHALL). Η υλοποίηση του σχεδίου South Stream υπηρετεί δύο στόχους της ρωσικής ενεργειακής πολιτικής: τη μείωση της σημασίας της Ουκρανίας ως χώρας διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου και την πιθανή ματαίωση των ανταγωνιστικών ευρωατλαντικών σχεδίων του «Νότιου διαδρόμου».
Οι ΗΠΑ άσκησαν επίσημες και ανεπίσημες πιέσεις την τελευταία πενταετία σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Ιταλία για τη ματαίωση των ρωσικών σχεδίων.
Αντίστοιχα η Ρωσία ασκεί πιέσεις στο Αζερμπαϊτζάν που αποτελεί βασικό
υποψήφιο προμηθευτή των ευρωατλαντικών σχεδίων και προχωρεί σε νέα
πρόταση κατάληξης του ρωσικού αγωγού στην Ιταλία, ώστε να αποδυναμώσει
ορισμένες απ’ τις εναλλακτικές προτάσεις του «Νότιου Διαδρόμου», που -όπως θα δούμε στη συνέχεια- έχουν τον ίδιο προορισμό (π.χ. TAP - ITGI).
Το μεγαλύτερο σχέδιο που στηρίζουν αποφασιστικά οι ΗΠΑ είναι ο αγωγός Ναμπούκο. Η γερμανική κυβέρνηση δε στηρίζει τη χρηματοδότηση με κοινοτικά κονδύλια του συγκεκριμένου σχεδίου, με το επιχείρημα ότι δεν είναι διασφαλισμένη η επαρκής τροφοδοσία του. Η διαδρομή του περιλαμβάνει Αζερμπαϊτζάν - Τουρκία - Βουλγαρία - Ρουμανία - Ουγγαρία - Αυστρία. Στην κοινοπραξία συμμετέχουν οι αντίστοιχοι όμιλοι (αυστριακή OMV, ουγγρική MOL, βουλγαρική Bulgar-gaz, τουρκική BOTAS και η γερμανική RWE), όμως τρεις από αυτούς έχουν ήδη υπογράψει συνεργασία και με τη ρωσική Gazprom (OMV, MOL, Bulgargaz). Το έργο, εκτός από το υψηλό κόστος κατασκευής του, δεν έχει πράγματι διασφαλίσει την αναγκαία ποσότητα τροφοδοσίας του. Προς το παρόν η κάλυψη των αναγκών του συσχετίζεται με την ανάπτυξη του πεδίου ενεργειακών κοιτασμάτων Σαχ Ντενίζ του Αζερμπαϊτζάν. Πέρα απ’ την αβεβαιότητα σχετικά με την επάρκεια ενεργειακών πόρων, το Αζερμπαϊτζάν ασκεί ευέλικτη πολιτική διεθνών συμμαχιών με συνεχείς διαπραγματεύσεις. Η συμπληρωματική στήριξη από το Τουρκμενιστάν θεωρείται επίσης επισφαλής.
Το Τουρκμενιστάν προβαίνει προς το παρόν σε εξαγωγές μόνο προς Ρωσία,
Κίνα και Ιράν, ενώ διαπραγματεύεται με τη Gazprom για την αγορά της
συνολικής ετήσιας παραγωγής του σε φυσικό αέριο. Η διαχειρίστρια εταιρία του έργου η αυστριακή OMV, ανακοίνωσε ότι δεν είναι δυνατή η έναρξη της
λειτουργίας του έργου μέσα στο 2017, όπως προέβλεπε ο αρχικός σχεδιασμός
του.
Το μικρότερο εναλλακτικό σχέδιο ITGI, με τη διαδρομή Τουρκία - Ελλάδα -
Ιταλία, στηρίζεται από την ιταλική Edison, που στην ουσία έχει κύριο μέτοχο τη γαλλική EdF. Το έργο διαθέτει το 1/3 της μεταφορικής ικανότητας του
Ναμπούκο και είναι ευάλωτο στις διακυμάνσεις των ελληνοτουρκικών σχέσεων (π.χ. η παραπομπή σε διεθνή διαιτησία της διαμάχης Botas - ΔΕΠΑ για χρέη 300 εκατ. δολαρίων της ελληνικής εταιρίας από προηγούμενη αγορά φυσικού αερίου). Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζει το συγκεκριμένο σχέδιο σαν την πιο ρεαλιστική εναλλακτική λύση για υλοποίηση ενός μέρους των ευρωατλαντικών σχεδίων. Προωθεί μια σειρά συμπληρωματικά έργα (διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας - Βουλγαρίας IGB, υπόγειες αποθήκες φυσικού αερίου στην Καβάλα, σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη), ώστε να αυξηθεί η αξιοπιστία του εγχειρήματος και να αποκτήσει βαλκανική περιφερειακή διάσταση.
Η τρίτη λύση,του αγωγού ΤΑΡ με διαδρομή Ελλάδα - Αλβανία -Ιταλία έχει
μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα από τον ITGI και αποτελεί τη συντομότερη
και φθηνότερη λύση για την τροφοδοσία της Ιταλίας. Στηρίζεται από τη
γερμανική ΕΟΝ, την ελβετική EGL και τη νορβηγική Statoil που συμμετέχει στην κοινοπραξία ελέγχου του αζέρικου κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ. Αναπτύσσεται συζήτηση σχετικά με την ανάγκη στήριξης του ITGI ή και του TAP που αντανακλά ελληνικές ενδοαστικές αντιθέσεις. Σε πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ εκτιμάται ότι ο ΤΑΡ υπερέχει του ITGI λόγω της «ισχυρής κεφαλαιακής επάρκειας και της εκτεταμένης τεχνογνωσίας της κοινοπραξίας». Επισημαίνει ότι ο ΤΑΡ ως άμεση ξένη επένδυση θα χρηματοδοτηθεί από τα κεφάλαια των μετόχων του, ενώ η υλοποίηση του ITGI απαιτεί σημαντική δημόσια επένδυση (170-210 εκατ. ευρώ ετησίως στη φάση κατασκευής) από τη ΔΕΠΑ. Στον αντίποδα η ΔΕΠΑ προβάλλει ότι το χερσαίο τμήμα του IΤGI που θα διανύσει την Ελλάδα είναι μεγαλύτερο του ΤΑΡ και διασφαλίζει περισσότερες θέσεις εργασίας στη φάση της κατασκευής.
Σε περίπτωση που τελικά υλοποιηθεί ο ITGI, αποκτά ιδιαίτερη σημασία ο
έλεγχος της ΔΕΠΑ μετά την προβλεπόμενη ιδιωτικοποίησή της. Η απαίτηση
αποτροπής του ρωσικού ελέγχου της ΔΕΠΑ συζητήθηκε κατά την επίσκεψη της
υπουργού Εσωτερικών των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον στην Ελλάδα. Υπάρχει σχέδιο επέκτασης του ΤΑΡ προς Μαυροβούνιο - Βοσνία - Κροατία. Οι τρεις
κοινοπραξίες των αντίστοιχων σχεδίων (Ναμπούκο, ITGI, ΤΑΡ) υπέβαλαν την
προτάσεις προς την κοινοπραξία που διαχειρίζεται το κοίτασμα του
Αζερμπαϊτζάν Σαχ Ντενίζ όπου δεσπόζει η ΒΡ (25%) και συμμετέχουν η
νορβηγική Statoil (25%), η γαλλική Total, η αζέρικη Socan, η ρωσοϊταλική
LukAgip, η τουρκική TPAO και η ιρανική NIOC. Τρεις μέρες πριν κατατεθούν οι προτάσεις εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά από τη BP ένα εναλλακτικό σχέδιο.
To βρετανικό ενδιαφέρον να μην επεκταθεί το σχέδιο Ναμπούκο προς το
Κουρδιστάν σχετίζεται με τη διαπάλη των διεθνών ομίλων για τον έλεγχο των κοιτασμάτων του Β. Ιράκ, μια περιοχή από τις πλουσιότερες διεθνώς σε
κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Εκεί η βρετανική ΒΡ ανταγωνίζεται αμερικανικούς Η επενδυτική δραστηριότητα της Βρετανίας στο Β. Ιράκ σε συνδυασμό με τα σχέδια διερευνητικών γεωτρήσεων της ολλανδοβρεταννικής Shell με την τουρκική ΤΡΑΟ στον κόλπο της Μερσίνης, της Αλεξανδρέτας και της Αττάλειας οξύνουν τον ανταγωνισμό με τους αμερικανικούς ομίλους (Exxon Mobil, Chevron, HessCorp, Marathon Oil Corp κ.ά.) Η Exxon Mobil έχει ήδη υπογράψει συμβόλαια με την κουρδική αρχή του Β. Ιράκ, αλλά δεν έχει προχωρήσει σε εκμετάλλευση γιατί υπήρξε αντίδραση της κυβέρνησης της Βαγδάτης. Πρόκειται στην ουσία για σύνθετη διαπραγμάτευση, όπου εμπλέκονται οι κυβερνήσεις Ιράκ και Τουρκίας, οι κουρδικές αρχές και παρεμβαίνουν οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Στη πραγματικότητα η Τουρκία αποτελεί το βασικό ενεργειακό κόμβο για τα ευρωατλαντικά σχέδια μεταφοράς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν. Η
Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει ένα σημαντικό ρόλο στο βαθμό που προκριθεί το
σχέδιο ITGI ή μια σύμπραξη των σχεδίων ITGI-TAP. Στο σημείο αυτό αξίζει να
υπενθυμίσουμε την πολύμορφη αμερικανική πίεση που ασκήθηκε στην
κυβέρνηση Καραμανλή για την εγκατάλειψη της στήριξης του αγωγού South
Stream και τη στροφή προς την υλοποίηση του ITGI (απόρρητα τηλεγραφήματα
αμερικανικής Πρεσβείας).
Το μέλλον φαντάζει ευοίωνο
Οι προσπάθειες που καταβάλει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια προς τη
ενεργειακή της «ανεξαρτησία», δεν θα είχαν κανένα υπόβαθρο εάν δεν
διενεργούσε ενεργειακές έρευνες στην ήδη οριοθετημένη της ΑΟΖ. Μαστιζόμενη από την οικονομική κρίση κατάφερε να διεξάγει έρευνες σε Ιόνιο και Κρητικό πέλαγος με τη συνδρομή μεγάλων ενεργειακών εταιρειών, ελπίζοντας στην εξαγωγή θετικών αποτελεσμάτων. Ήδη οι πρώτες ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές.
Η επιτακτική αφύπνιση της ελληνικής κυβέρνησης
Το παρών και οι συνεργασίες
Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να αποτελεί ένα από τα μικρότερα κράτη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης μα συνάμα η υπεύθυνη πολιτική που ασκεί σε θέματα ενέργειας αλλά και διεθνών σχέσεων θα την φθονούσαν πολλά μεγαλύτερα κράτη μέλη. Μία χώρα που μέχρι πρόσφατα αναφέρονταν σε διεθνή συσκέψεις και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μόνο όταν γινόταν λόγος για την επικείμενη «Λύση του Κυπριακού» , τα τελευταία χρόνια βρίσκεται μόνιμα στη κύρια θεματολογία μεγάλων Μέσων Ενημέρωσης για τα πλούσια ενεργειακά κοιτάσματα που βρέθηκαν στην ΑΟΖ της. Και ο χειρισμός του όλου θέματος από την επίσημη Κυπριακή πολιτεία, με τις όποιες δυστοκίες και λάθη, σίγουρα πρέπει να αποτελεί φάρο καθοδήγησης για την ελληνική κυβέρνηση.
Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το
Δίκαιο της Θάλασσας (UNLOSC) του 1982, μεταξύ άλλων, δίνει σαφείς
ορισμούς για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη (Α.Ζ.) ή τα Χωρικά Ύδατα, τη Συνορεύουσα ή Παρακείμενη Ζώνη, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ).Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία συμφωνήθηκε το 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικα και τέθηκε σε εφαρμογή στις 16 Νοεμβρίου 1994, αντικατέστησε τέσσερις παλαιότερες διεθνείς συνθήκες. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας εισήγαγε πολλές καινοτομίες μεταξύ των οποίων και η δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), η οποία αρχίζει από την ακτογραμμή και φθάνει μέχρι και 200 ναυτικά μίλια από αυτή. Το άρθρο 56 της Σύμβασης καθορίζει τα δικαιώματα, τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους στην ΑΟΖ. Συγκεκριμένα το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των ζώντων ή μη πόρων του βυθού, του υπεδάφους και των υπερκείμενων υδάτων. Εν ολίγοις, το παράκτιο κράτος μπορεί να εκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους της ζώνης αυτής, όπως για παράδειγμα εκμετάλλευση ενέργειας από ανέμους, ύδατα κ.τ.λ. Επίσης μπορεί να στήνει τεχνητές νησίδες ή άλλες κατασκευές. Όλα τα κράτη έχουν δικαίωμα ελεύθερης ναυσιπλοΐας, υπερπτήσης, πόντισης καλωδίων, αρκεί να κινούνται μέσα στα πλαίσια που ορίζει το διεθνές δίκαιο και να μην απειλούν την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Επίσης το άρθρο 121, παράγραφος 2 της Σύμβασης, αναφέρει ρητά ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.
Η Ελλάδα, εάν επιθυμεί να επιτύχει από τώρα την ανεξάρτητη μελλοντική
της πορεία και ιστορική της συνέχεια, θα πρέπει να προβεί σε σημαντικότατες
ενέργειες και πρωτοβουλίες που είτε ελήφθησαν μα βραδυπορούν είτε δεν
τολμούν τα επίσημα κρατικά χείλη να καταθέσουν στην επιτροπή εποπτείας των δανειστών της. Η Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλίσει την παροχή ενεργειακών πόρων στους πολίτες της, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Η στρατηγική της θέση, νότια βαλκάνια-σύνορα δύο ηπείρων-θαλάσσιοι δίοδοι, και η θέση της στην Ευρωπαϊκή Ένωση της επιτρέπουν στην ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε είτε να μετεξελιχθεί σε διακομιστή ενέργειας από τα πλούσια κοιτάσματα της Ανατολής στην ανεπτυγμένη Δύση, είτε να παράγει μόνη της και να εξάγει τα όποια ενεργειακά κοιτάσματα υπάρχουν στο υπέδαφός της.
Οι συμφωνίες που υπεγράφησαν πρόσφατα από την Ελληνική Κυβέρνηση
και τη πλούσια αζέρικη πετρελαϊκή εταιρία, καταδεικνύει το γεγονός πως
υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και από άλλες εταιρείες να χρησιμοποιήσουν την
ελληνική επικράτεια ώστε να μεταφέρουν τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ασίας στη βιομηχανοποιημένη Ευρώπη. Η καθυστέρηση της κατασκευής του South Stream με υπαιτιότητα της Βουλγαρίας, αποτελεί μία χρυσή ευκαιρία για την ελληνική κυβέρνηση να διαπραγματευτεί με τη Gazprom απευθείας και να επαναφέρει στο προσκήνιο το plan B της εταιρείας, που είναι η κατασκευή του αγωγού μέσω Τουρκίας. Μετά το πρόσφατο εμπάργκο της Ρωσίας σε αγροτικά προϊόντα της Ε.Ε, άρα και της Ελλάδος, η χώρα μας θα καταφέρει με την επιτάχυνση κατασκευής του αγωγού να βγει διπλά κερδισμένη. Με διακρατική συμφωνία, κάτι που επιτρέπεται στις συνθήκες της Ε.Ε, να βρεθεί ενεργειακός σύμμαχος της υπερδύναμης Ρωσίας αλλά και να αποτελεί και μεγάλος εξαγωγέας προϊόντων προς αυτή.
Και δεν είναι μόνο η κατασκευή του South Stream. H Ελλάδα θα μπορούσε
μέσω συμφωνιών και με άλλες εταιρείες να μεταφέρει στην επικράτειά της, άρα και στον ελληνικό λαό, φθηνή ενέργεια και να καταστεί δευτερευόντως και κύριος ενεργειακός διακομιστής της Ευρώπης. Ο αγωγός Nabucco σύμφωνα με επίσημα χείλη της κατασκευάστριας εταιρείας δεν έχει ματαιωθεί, και υπό σκέψη υπάρχουν πολλοί αγωγοί που μελετούνται από τους υπευθύνους των εταιρειών εξόρυξης στην Ανατολική Μεσόγειο και Κασπία, να διέλθουν από την Ελλάδα.
Διότι η τελευταία προσφέρει σε όλους τους ενδιαφερόμενους εθνική ασφάλεια
και ανεξαρτησία, δεν αντιμετωπίζει προβλήματα τρομοκρατίας(μουσουλμανικές βαλκανικές χώρες διεξάγουν έρευνες στα εδάφη τους για πιστούς της τζιχάντ) και της δύναται μια καλή ευκαιρία για ανάπτυξη και αντιμετώπιση της κρίσης χρέους.
Η λύση που προτείνεται δεν είναι μόνο ο ρόλος του διακομιστή. Η Ελλάδα
μπορεί να καταστεί και παραγωγός ενέργειας, μα πρέπει πρωτίστως να
επιλύσει χρόνια προβλήματα. Η μικρή Κύπρος μέσω διακρατικών συμφωνιών
έχει επιλύσει με τις συνορεύουσες σε αυτή χώρες, την οριοθέτηση της ΑΟΖ της και όπου αυτό δεν κατέστη δυνατό συμφώνησε στη κοινή εκμετάλλευση (π.χ Αίγυπτος). Η Ελλάδα εντός υφαλοκριπίδος και ΑΟΖ της, μπορεί να
εκμεταλλευτεί τα ενεργειακά της αποθέματα(μερίδα του Ελβετικού τύπου τον
Σεπτέμβρη του τρέχοντος έτους κάνουν λόγο πως η ελβετική τράπεζα Mirabaud εκτιμά πως στο ελληνικό υπέδαφος υπάρχουν 26 δις βαρέλια πετρελαίου σε Ιόνιο και Β. Αιγαίο) μα δεν έχει επιλύσει τα προβλήματα οριοθέτησης αυτών.
Μόνο με την συνορεύουσα Ιταλία η οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι εύκολη
υπόθεση αφού έχει ήδη οριοθετήσει τη μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα από το
1977, οπότε η οριοθέτηση της ΑΟΖ (στα ίδια ακριβώς όρια) θεωρείται ότι είναι μια τυπική διαδικασία. Με τη βοήθεια της παρακάτω εικόνας μπορούμε να δούμε δύο πράγματα: Πρώτον, να θυμηθούμε ότι σύμφωνα με τον Δρα Ηλία Κονοφάγο, οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα αποθέματα στο Αιγαίο είναι μόλις 1,5 δις βαρέλια, στο Ιόνιο 2 δις βαρέλια, στα νότια της Κρήτης 10 έως 34 δις βαρέλια και στην περιοχή γύρω από το τριπλό σημείο επαφής των ΑΟΖ
Ας υποθέσουμε ότι επιτυγχάνεται η οριοθέτηση στην αρχή της μέσης
γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου (Δ-Ε), Ελλάδος και Αιγύπτου (Γ-Δ) και
μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας (Α-Β), απομένει μόνον η οριοθέτηση με την Λιβύη
(Β-Γ) οπότε και θα ανοίξει ο δρόμος για πλήρη εκμετάλλευση των υπαρχόντων
υδρογονανθράκων και όχι μόνον στην ευρύτερη περιοχή. Γι’αυτό το λόγο
«κόπτεται» η Τουρκία για τα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή, έχοντας
σύμμαχο και την πρώην αποικιοκρατική δύναμη της Μεγαλονήσου : Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, μάλιστα ενώπιον όλων των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ρώτησε προβοκατόρικα: «Έχει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη η Κύπρος, πριν από τη λύση του κυπριακού προβλήματος;» για να λάβει την απάντηση της καγκελαρίου της Γερμανίας Άνγκελας Μέρκελ, «Εάν όλα τα κράτη έχουν ΑΟΖ, γιατί να μην έχει και η Κυπριακή Δημοκρατία;»
Στις 29 Απριλίου 2015 στη τριμερή συνάντηση κορυφής της Κύπρου,
υπογράφηκε η Διακήρυξη της Λευκωσίας μεταξύ των ηγετών των τριών χωρών
: της Κύπρου-Νίκος Αναστασιάδης, Ελλάδος-Αλέξης Τσίπρας και Αιγύπτου-
Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Στη Διακήρυξη, η οποία αποτελεί το επιστέγασμα της
κοινής συμφωνίας για συνεργασία σε όλα τα επίπεδα, τονίζεται ότι «Κύπρος,
Ελλάδα και Αίγυπτος αποφάσισαν να προχωρήσουν τις διαπραγματεύσεις τους με γρήγορους ρυθμούς για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους, όπου αυτό δεν έχει γίνει». Και τονίζεται με έμφαση σε ότι αφορά τους
υδρογονάνθρακες στην περιοχή, ότι η ανακάλυψη σημαντικών αποθεμάτων
στην Ανατολική Μεσόγειο «μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την
περιφερειακή συνεργασία» και υπογραμμίζουν ότι «αυτή η συνεργασία θα
εξυπηρετείτο καλύτερα μέσω της δέσμευσης από τις χώρες της περιοχής στις
αρχές του διεθνούς δικαίου»
Η Αθήνα επιθυμεί ταυτόχρονα να επεκτείνει το ταχύτερο δυνατόν τη
συνεργασία με τη Λιβύη στον ενεργειακό τομέα και στην άντληση πετρελαίου σε περιοχές που θα εκχωρηθούν σε ελληνικά συμφέροντα, αλλά προηγουμένως
θα πρέπει να ρυθμιστεί ένα πρόσθετο εμπόδιο, που προέρχεται από την
πλευρά της Λιβύης και μάλιστα το υπουργείο Ενεργείας της. Συγκεκριμένα,
στους χάρτες, που από το 2004 έχει κυκλοφορήσει το λιβυκό υπουργείο
Ενέργειας στο Διαδίκτυο, με τις περιοχές, χερσαίες και θαλάσσιες για πιθανά κοιτάσματα πετρελαίου, η ζώνη οικονομικής εκμετάλλευσης της Λιβύης στη θάλασσα εκτείνεται μέχρι τα 200 ν.μ. Ως εκ τούτου, στην περιοχή οικονομικής εκμετάλλευσής της στη Μεσόγειο, περιλαμβάνεται και η νήσος Γαύδος. Από το 2004, η ελληνική κυβέρνηση έχει επιχειρήσει, με επισκέψεις υφυπουργών, μεταξύ των οποίων και του υφυπουργού Εξωτερικών Γ. Βαληνάκη, να θέσει «μαλακά» το θέμα αυτό στους Λίβυους αρμόδιους. Η «υπόσχεση» ήταν ότι στον επόμενο χάρτη για τα κοιτάσματα πετρελαίου της Λιβύης, θα έχει αφαιρεθεί η νήσος Γαύδος από τη ζώνη οικονομικής εκμετάλλευσης στη Μεσόγειο. Η Λιβύη έχει προσφύγει δύο φορές στο παρελθόν στο Διεθνές Δικαστήριο, με την Τυνησία το 1982 και με την Μάλτα το 1985. Οι σχετικές αποφάσεις της Χάγης τότε στην ουσία έκλιναν προς τις Λιβυκές θέσεις. Με την Ελλάδα οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν τον Αύγουστο του 2010. Στους τρεις γύρους διαπραγματεύσεων που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, έχει γίνει αντιληπτό ότι οι δύο χώρες ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες. Η Ελλάδα είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας ενώ η Λιβύη δεν είναι. Το παλαιό καθεστώς του Καντάφι υποστήριζε την αρχή της ευθιδικίας ως μέθοδο οριοθέτησης και αμφισβητούσε το δικαίωμα των νησιών στις θαλάσσιες ζώνες.
Μη χρονοτριβώντας και επιλύοντας τα σπουδαία αυτά προβλήματα θα
μπορέσει να διαπραγματευτεί με άλλους όρους με τις εταιρείες ενέργειας τα
αποθέματά της, και ίσως η διαπραγματευτική της ισχύ να επιφέρει και
δυνατότητες επίλυσης σε μια σειρά άλλων εθνικών προβλημάτων, όπως μέρος
της διαγραφής/αποπληρωμής του εθνικού χρέους, το μακεδονικό κ.ά.(είναι
γνωστό η επιρροή των μεγάλων ενεργειακών εταιρειών Gazprom, Rosneft-
Ρωσία, Exxon Mobil-USA, Total-Γαλλία,Shell-Ολλανδία, Repsol-Ισπανία, Mel-
rose-Βρετανία,OMV-Αυστρία,ENI-Ιταλία, στις εθνικές τους κυβερνήσεις).
Η ελληνική γραφειοκρατία σε ένα τόσο σπουδαίο και νευραλγικό θέμα θα
πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Στην κυπριακή περίπτωση ο χρονικός
ορίζοντας των 2,5 ετών που απαιτήθηκε από τις έρευνες και την υπογραφή
σύμβασης, έως τη πρώτη γεώτρηση στο οικόπεδο 12, αποτελεί χαρακτηριστικό
δείγμα γραφής της βαρύνουσας σημασίας που αποδίδουν στο όλο εγχείρημα οι
Κύπριοι. Στην ελληνική περίπτωση, με 17μελής επιτροπή αξιολόγησης,
υπαλληλική ιεραρχία ΥΠΕΚΑ κ.ά ο χρονικός ορίζοντας που απαιτείται από την υπογραφή της σύμβασης έως τη πρώτη γεώτρηση υπολογίζεται σε 4-5 χρόνια.
Μέχρι τότε μπορεί να έχει αλλάξει τόσο η σύνθεση της ελληνικής κυβέρνησης
έως και ο γεωπολιτικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής(γνωστό είναι πως σε
θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ενέργειας η εκάστοτε ελληνική
κυβέρνηση ακολουθεί τη δική της φιλοσοφία και όχι μια σχεδιαζόμενη
μακροχρόνια εθνική πολιτική σεβόμενη από όλους τους αντιπολιτευόμενους).
Η μελλοντική θέση της Ελλάδος και η ευελιξία της σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο
Η Ελλάδα όμως θα πρέπει για πρώτη φορά στη ιστορία της να
εφαρμόσει και μια πολιτική διορατικότητας, που τα πρώτα της αποτελέσματα θα της δώσουν στρατηγικό πλεονέκτημα στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου μετά και από 30-40 χρόνια. Με μια πιο επιθετική εξωτερική πολιτική (και σαφώς δεν εννοούμε την άσκηση βίας και μνημονεύοντας τα σοφά λόγια του θεωρητικού Κλαούζεβιτς «Πάντοτε και χωρίς καμία εξαίρεση, τα περισσότερο πολιτισμένα κράτη είναι τα πλέον επιθετικά») θα πρέπει να συνάψει συνεργασία και άριστες διπλωματικές σχέσεις με κράτη-έθνη που στο μακρινό μέλλον θα αποτελούν τους κύρους εκφραστές άσκησης οικονομικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής πολιτικής σε παγκόσμια επίπεδο.
Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ευδοκίμησαν γεωπολιτικές θεωρήσεις
και ιδεολογίες που φαντάζουν και στις μέρες μας επίκαιρες. Η θεωρία του
Spykman ("World Island Rimland") φαντάζει ίσως η επικρατέστερη όλων , μιας
και αποδίδει βαρύνουσα σημασία στο έλεγχο περιοχών που αποδεδειγμένα
πλέον έχουν τεράστια ενεργειακά αποθέματα. Ο σπουδαίος αυτός θεωρητικός
υποστήριζε πως όποιος ελέγχει το Rimland, θα καταφέρει να ελέγχει τη
παγκόσμιο νήσο, Ευρασία, και κατεπέκταση την υφήλιο.
Στη παγκόσμια νήσο του Spykman και την «ευαίσθητη» περιφέρεια Rim-
land, ήδη δεσπόζει η Ε.Ε, μια μελλοντική συνομοσπονδία χωρών, που θα
αποτελεί υπερδύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Βέβαια υπάρχουν χώρες όπως η
Κίνα, η Ινδία, ο σύνδεσμος των Αραβικών χωρών καθώς και το Ιράν που θα
διαδραματίσουν και αυτές με τη σειρά τους σπουδαίο ρόλο «στην ενδοχώρα της νήσου». Και να μην ξεχνάμε ποτέ τη Ρωσία, παραδοσιακή υπερδύναμη αλλά και χώρα που έχει εδάφη τόσο στη περιφέρεια όσο και το κυριότερο κομμάτι της Heartland. Και η σημερινή υπερδύναμη ΗΠΑ; Με το μανδύα του παγκόσμιου χωροφύλακα ασκεί μια έξυπνη και διορατική πολιτική, θέλοντας να αποτελέσει κύριο εκφραστή των μελλοντικών εξελίξεων στη περιοχή, έστω και εξ αποστάσεως. Και στο παρακάτω χάρτη επιβεβαιώνεται τόσο ο Spykman όσο και η «συνεισφορά» τα τελευταία χρόνια των Αμερικανών στη περιοχή.(πόλεμοι του Κόλπου, εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν, βοήθεια των αμερικάνικων μυστικών υπηρεσιών στους αντάρτες της Συρίας εναντίον του φιλορώσου μονάρχη Άσσαντ, εμφύλιος στην Ουκρανία, πτώση του προέδρου Καντάφι κ.ά).
Η Ελλάδα στην ευρύτερη περιοχή της Rimland επιβάλλεται να
διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο από τις μέρες μας κιόλας. Ως ισότιμο μέλος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μετέχει στις μελλοντικές εξελίξεις σε αυτή τη περιοχή ενδιαφέροντος, αλλά θα πρέπει και αυτόνομα να επιδιώξει μια «επιθετική» πολιτική φιλίας και συνεργασίας με χώρες που θα αποτελέσουν τις μελλοντικές υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα. Με σταθερά και αυτόνομα βήματα να συνάψει εμπορικές και ενεργειακές συνεργασίες με τις δύο αυτές ηγέτιδες χώρες. Η Κίνα, στην προσπάθεια της να εξωτερικεύσει την οικονομία της, αναζητά εμπορικούς εταίρους. Η επιθυμία της για ανεύρεση πύλης εισόδου στην Ε.Ε και επενδύσεις, είναι εμφανής τα τελευταία χρόνια στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, τον Πειραιά. Μάλιστα από τα επίσημα χείλη του Κινέζου ΥΠΕΞ το καλοκαίρι του 2014 επιβεβαιώθηκε η αμέριστη συμπαράσταση προς την Ελλάδα, αναφέροντας επιδεκτικά «εμείς θεωρούμε την Ελλάδα ως τον πιο αξιόπιστο φίλο και εταίρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Η Ελλάδα θα πρέπει μέσω διακρατικών συμφωνιών σε θέματα ασφάλειας, άμυνας, εμπορίου και πολιτισμικής συνεργασίας να εμβαθύνει τη σχέση αυτή με επιτάχυνση των διαδικασιών.
Ίσως η χώρα με το σπουδαιότερο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Rim-
land να αποτελεί η Ρωσία. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι σχέσεις της πρώην
υπερδύναμης με την Ε.Ε και το ΝΑΤΟ περνούν σε φάση «ψυχροπολεμική», η
μικρή Ελλάδα θα πρέπει να αδράξει την μοναδική ευκαιρία και είτε να μην
διαταράξει τις στενές σχέσεις που έχει ιστορικά με την χώρα αυτή(πόσο μάλιστα όταν η απόφαση της Ε.Ε για την άσκηση πίεσης στο Ουκρανικό ζήτημα κατευθύνεται από τα 2 μεγαλύτερα μέλη της Ε.Ε Γερμανία-Γαλλία προς ίδιο συμφέρον και οι μικρότερες απλά συναινούν) είτε να τις επεκτείνει σε θέματα ενέργειας και εμπορίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιτρέπει ακόμη την άσκηση αυτόνομης πολιτικής σε κρίσιμα εθνικά θέματα όπως η άμυνα και η ασφάλεια, αν και οι πιέσεις κάτω από το τραπέζι είναι τεράστιες. Η Ελλάδα θα πρέπει να καταστεί ακόμη και διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο αντιπαλευόμενων πλευρών στο Ουκρανικό ζήτημα και να μην αποτελεί το πειθήνιο όργανο της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ. Άλλωστε η πρόσφατη ιστορία της το αποδεικνύει πολλάκις στο ζήτημα της Μέσης Ανατολής
Η Μέση Ανατολή, πάντα επίκαιρη στα ειδησεογραφικά πρακτορεία λόγω
των πολέμων που ξεσπούν σε αυτή, θα αποτελεί και στο μέλλον το παγκόσμιο
ενεργειακό τροφοδότη. Η Ελλάδα στο παρελθόν είχε άριστες διπλωματικές
σχέσεις με χώρες του Αραβικού κόσμου (με τους διεθνής «τρομοκράτες» Γιάσερ Αραφάτ και Μουαμάρ Καντάφι) και δεν ήταν λίγες οι φορές που μεσολάβησε η επίσημη κυβέρνηση προς επίλυση προβλημάτων σε διεθνές επίπεδο. Θα πρέπει να επιδιωχθεί μια επαναπροσέγγιση των χωρών αυτών μέσω διακρατικών συμφωνιών (τα κεφάλαια των πετρελαιοπαραγωγών χωρών είναι κρίσιμα για επενδύσεις στη χώρα που μαστίζεται από την οικονομική κρίση) και μπορεί να συνεισφέρει σε θέματα που μαστίζουν τις ίδιες όπως η τρομοκρατία.
Πολύ πρόσφατα αποφασίστηκε από όλες τις χώρες του αραβικού συνδέσμου
να καταδιώξουν τους τζιχαντιστές της ISIS μιας και το μουσουλμανικό
φονταμελιστικό μόρφωμα τις απειλεί άμεσα. Η Ελλάδα μπορεί να συνεισφέρει
πολύτιμη βοήθεια στο κρίσιμο θέμα αυτό όπως υλικοτεχνική υποστήριξη και
μέσα, και να αποτελεί σταθερό σύμμαχο των χωρών αυτών σε θέματα
τρομοκρατίας. Η αποστολή όμως στρατιωτικής δύναμης θα πρέπει να
αποφευχθεί διότι η πολύπαθη ιστορία του πολέμου στο Αφγανιστάν για τις
ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν και τα τρομοκρατικά χτυπήματα που
δέχθηκαν στην επικράτειά τους(Ισπανία, Αγγλία) αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα.
Η Ελλάδα όμως θα πρέπει να σκεφτεί να διευρύνει τις εμπορικές
συναλλαγές της και την ενεργειακή της συνεργασία με χώρες που υφίσταντο
οικονομικό εμπάργκο από όλους τους συμμάχους της, όπως το Ιράν. Η χώρα
αυτή της Μέσης Ανατολής, προαιώνιος εχθρός του Αραβικού συνδέσμου και
επικείμενος στόχος του Ισραήλ, αποτελεί το κύριο τροφοδότη αργού
πετρελαίου της χώρας (65%) και θα αποτελέσει και σπουδαίο παραγωγό
φυσικού αερίου. Η διπλωματική ηγεσία της χώρας θα πρέπει να κινηθεί με
περίσκεψη και σωφροσύνη απέναντι στην ιστορική αυτή χώρα, μιας και στον
αντίποδα ήδη οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις βρίσκονται σε νέα δημιουργική
φάση. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να επιδιώξει τη περεταίρω ενίσχυση
στρατιωτικής, διπλωματικής και ενεργειακής συνεργασίας με το Ισραήλ αλλά σε καμιά περίπτωση να μην αποφύγει τις καλές διμερές σχέσεις με το Ιράν. Ο
υποθαλάσσιος σχεδιαζόμενος αγωγός Ισραήλ-Ελλάδας με τη σύμφωνη γνώμη
και της Ε.Ε, το ισχυρό λόμπυ του Ισραήλ στις ΗΠΑ, και η τεχνολογία αιχμής
που διαθέτει θα βοηθήσουν σημαντικά και άμεσα την Ελλάδα. Αλλά όπως
αναφέρει και ο λόρδος Πάλμερστον «Δεν υπάρχουν ούτε αιώνιοι σύμμαχοι ούτε αιώνιοι εχθροί. Μόνο τα συμφέροντα είναι αιώνια...», η Ελλάδα οφείλει να διατηρήσει τις καλές του σχέσεις και με το Ιράν, και σε καμιά περίπτωση να μην πάρει θέση σε μια επικείμενη επίθεση εναντίον του.
_____________________________________________________________________________
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και οι σύγχρονες απαιτήσεις ενέργειας
του βιομηχανοποιημένου κόσμου θα επιφέρουν την αλλαγή του παγκόσμιου
status quo. Ήδη η ιστορία της βιομηχανοποιημένης Δύσης αποδεικνύει την
ανάδειξη αλλά και αφανισμό υπερδυνάμεων σε σύντομο χρονικό
διάστημα(ΕΣΣΔ), ενώ κάποτε η ιστορική και γεωγραφική μετάλλαξη θα
απαιτούσε αιώνες. Σε ένα τόσο έντονο κλίμα αλλαγής και μετεξέλιξης η
σύγχρονη Ελλάδα θα πρέπει να αφουγκραστεί τα σημεία των καιρών. Όπως
χαρακτηριστικά έλεγε και ο Θουκυδίδης «Οι καιροί ου μενετοί»(οι
καιροί/ευκαιρίες δεν περιμένουν), η ευκαιρία ανάδειξης του νέου ρόλου της
Ελλάδας στο παγκόσμιο ενεργειακό, και κατεπέκταση γεωπολιτικό, γίγνεσθαι
φαντάζει επιτακτική στις μέρες μας όσο ποτέ άλλοτε. Από μία χώρα που
χαρακτηρίζεται ως ο φτωχός συγγενής των μελών της Ε.Ε και με δευτερεύων
ρόλο στα κέντρα αποφάσεων, έως την υπερδύναμη της νοτιοανατολικής
Ευρώπης και μια εκ των ηγέτιδων της Ανατολικής Μεσογείου, η χρονική
απόσταση είναι μικρή. Με τις κατάλληλες κυβερνητικές αποφάσεις που θα
ληφθούν άμεσα ο ρόλος της Ελλάδας μπορεί να αλλάξει σημαντικά στην
επόμενη πενταετία. Από κύριο διακομιστή ενέργειας από την πλούσια Ανατολή στη βιομηχανοποιημένη Ευρώπη έως χώρα παραγωγής ενέργειας. Αρκεί να παραμείνει στους κόλπους της Ε.Ε ως ισότιμο μέλος, αλλά να κινηθεί και μοναχικά προς επίτευξη των προσωπικών της συμφερόντων. Η Ε.Ε θα επιφέρει πάντοτε μια σιγουριά σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο και σε θέματα άμυνας, αλλά οι μελλοντικές ενεργειακές πηγές απαντώνται αλλού. Θα πρέπει να επιλύσει χρόνια εθνικά της προβλήματα όπως η οριοθέτηση της ΑΟΖ, να επικεντρωθεί στη συνεργασία για την εκμετάλλευση των δικών της αποθεμάτων και να συνεχίσει την καλή διπλωματική σχέση με τις μεγαλύτερες χώρες παραγωγής ενέργειας. Μόνο έτσι θα αποφύγει την ενεργειακή της απομόνωση και τελμάτωση, και το μέλλον θα φαντάζει ευοίωνο. Γιατί η ελπίδα σε μια τόσο δύσκολη εποχή ίσως να αποτελεί και το ιδανικότερο εφαλτήριο ανάπτυξης και προόδου.
Κ. Καλτσάς
Πρώτο μέρος ''Η θεωρία της Rimland''(1) Μέρος (1)
Δεύτερο μέρος Η θεωρία της Rimland. Από την εφαρμογή της Rimland, στον έλεγχο της ενέργειας
Μέρος (2)
1 σχόλια:
wraios o xarths me to onoma twn skopiwn
Δημοσίευση σχολίου