Η συζήτηση στον απόηχο των γεγονότων είναι
φυσικό να επικεντρώνεται κυρίως στους ενδεδειγμένους τρόπους με τους οποίους πρέπει να αντιδράσει η Δύση, αλλά και στον αντίκτυπο για το εσωτερικό της. Ωστόσο, για την αποτελεσματική του ανάσχεση, καθίσταται αναγκαία η μελέτη του ίδιου του ISIS και του τρόπου με τον οποίο κινείται. Παραδόξως, οι επιθέσεις της περασμένης εβδομάδας έρχονται σε ρήξη με την πλειοψηφία των μέχρι πρότινος ακολουθούμενων τακτικών του, σηματοδοτώντας μια αλλαγή πολιτικής. Τί οδήγησε όμως σε αυτή την πολιτική στροφή; Ήταν μόνο αποτέλεσμα επικράτησης του αμιγώς ιδεολογικού ρεύματος στις τάξεις της οργάνωσης και μορφή έναντι των περισσότερο πραγματιστών, εκδηλώνοντας αντίποινα προς τη Δύση; Ή μήπως μια υπολογισμένη ενέργεια με συγκεκριμένα προσδοκώμενα αποτελέσματα;
Πρόκειται για μια ένδειξη αδυναμίας μετά τις τελευταίες του απώλειες, ή μια καθαρή συνειδητή στροφή στρατηγικής; Πιθανότερα πρόκειται για συνδυασμό και των δυο.
Βέβαια το ISIS δεν έχει διστάσει να ασκήσει τρομοκρατία στο εξωτερικό και νωρίτερα, με αποκορύφωμα τον περασμένο Ιούνιο όταν σε παραλία της Τυνησίας μέλος του ISIS δολοφόνησε εν ψυχρώ 38 άτυχους παραθεριστές. (1)
Είναι όμως γεγονός ότι για πολλά από τα (λιγότερα γνωστά) τρομοκρατικά κρούσματα που έλαβαν χώρα τα τελευταία δύο χρόνια παγκοσμίως, το ISIS δεν είχε άμεση ανάμειξη, αλλά λειτούργησε σαν κάποιου είδους ‘’έμπνευση’’ και έρεισμα για κατοίκους του δυτικού κόσμου ώστε να προβούν σε επιθέσεις. (2)
Όμως οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε περιοχές μακριά από τα χωράφια του θυμίζουν περισσότερο τακτική της Αλ Κάιντα. Ακόμα και αν δεν γνωρίζουμε αν πίσω από τα γεγονότα σε Παρίσι, Βηρυτό και Αίγυπτο κρύβονται μικρομεσαία κλιμάκια του ISIS ή είναι αποτέλεσμα αποφάσεών του σε επίπεδο ηγεσίας, το γεγονός ότι πρόθυμα αποδέχθηκε την ευθύνη για τη διεκπεραίωση τους πιστοποίει αυτή τη στροφή πολιτικής. Για να καταλάβουμε γιατί οι τελευταίες του ενέργειες συνιστούν αλλαγή πολιτικής, πού οφείλονται αλλά και τί μπορεί να σημαίνουν για τη συνέχεια, πρέπει να λάβουμε υπόψη τι ήταν αυτό που ξεχώριζε το ISIS από την Αλ Κάιντα, της οποίας τέτοιου είδους επιθέσεις θεωρούνταν ειδικότητα.
ISIS και Al Qaeda: Ομοιότητες και διαφορές
Αν και αρχικά ξεκίνησε ως μια θυγατρική ομάδα της Αλ Κάιντα με δράση στο Ιράκ (γνωστή και ως Αλ Κάιντα του Ιράκ), στο πέρασμα των χρόνων ανέπτυξε αυτόνομη δράση μέχρι και την πλήρη απόσχισ;h του. Τις τάξεις του στελέχωναν ως επί το πλείστον Σουνίτες που είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί μετά την πτώση του Saddam και επιδίδονταν σε επιθέσεις εναντίον Σιιτών, Κούρδων αλλά και Σουνιτών που επέλεξαν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ. Επιδίωξαν, δίχως ιδιαίτερη επιτυχία, να ανάγουν τις συγκρούσεις αυτές σε εμφύλιο πόλεμο σεχτών. Πολλά μέλη του κατέληξαν στη φυλακή. (3)
Όμως με το ξέσπασμα της εξέγερσης έναντι του Assad στη Συρία το 2011, στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης, το τότε παρακλάδι της Αλ Κάιντα εκμεταλλεύτηκε πλήρως τη συγκυρία, καταλαμβάνοντας γη στα βορειοανατολικά της Συρίας και αλλάζοντας την ονομασία του σε ISIS, οδηγούμενο σε απόσχιση από αυτήν. Ταυτόχρονα συνέχισε να δρα και στο Ιράκ, δεδομένης της αδυναμίας της κεντρικής κυβέρνησης υπό τον Malik, καταλαμβάνοντας στις αρχές του 2014 – και κόντρα σε όλες τις προβλέψεις – κρίσιμες ιρακινές πόλεις, με χαρακτηριστικότερη τη Μοσούλη. (4)
Με την ανάδυσή του το ISIS παραγκώνισε την Αλ Κάιντα στο ρόλο του θεματοφύλακα της παγκόσμιας διάδοσης της Τζιχάντ. Ο ιδεολογικός τους πυρήνας, η ρητορική και ο απώτερος σκοπός τους είναι κοινά. Xαρακτηριστικό του φανατισμού που διέπει τις τάξεις του ISIS είναι το γεγονός ότι η εξολόθρευση ενός απίστου με παράλληλη θυσία του ίδιου του μαχητή παρουσιάζεται ως ‘’win/win case’’, με το δεύτερο να του εξασφαλίζει θέση στον παράδεισο.
Η κύρια ειδοποιός διαφορά έγκειται στα μέσα επίτευξης του απώτερου σκοπού και στη συνολικότερη μακροπρόθεσμη στρατηγική. Η Αλ Κάιντα επεδίωκε να αναδειχθεί σε παράγοντα κινητοποίησης και αφύπνισης των απανταχού μουσουλμάνων ενάντια στα κοσμικά κράτη, με τρομοκρατικές ενέργειες που θα σκόρπιζαν το φόβο σε όλους τους εχθρούς του Ισλάμ, δίχως συγκεκριμένο γεωγραφικό περιορισμό, κάμπτοντας έτσι τη θέληση τους για αντίσταση. (5) Η κατεύθυνση όμως του ISIS ήταν πιο ξεκάθαρη και συγκεκριμένη: Επεδίωξε – μετά την κατάληψη εδαφικής επικράτειας – να δημιουργήσει ένα κράτος (ή μάλλον καλύτερα ένα Χαλιφάτο* κατά τα πρότυπα του πρώιμου ισλαμικού επεκτατισμού, δεδομένου ότι απορρίπτουν τη μορφή του βεστφαλιανού έθνους-κράτους ως έκνομη) που θα εφαρμόσει δίχως καμία παρέκκλιση τη Σαρία (το βασικό ,κατά το Κοράνι, ισλαμικό νομικό σύστημα) και εν συνεχεία θα αναδιαμορφώσει ή ακόμα και θα εξαλείψει τα πολιτικά σύνορα της Μ.Ανατολής, τα όποια πρόχειρα και δίχως να ληφθούν υπόψη εθνοτικά κριτήρια διαμορφώθηκαν κατά τον 20ο αιώνα από τη Δύση. Παρά το γεγονός ότι ο απώτερος σκοπός της τζιχάντ έγκειται στην κατάληψη και ενσωμάτωση του ‘’νταρ αλ-χαρμπ’’, των άπιστων δηλαδή και έκνομων καθεστώτων, το ISIS όλο αυτό το διάστημα επέλεξε να δράσει τοπικά και περιφερειακά, γνωρίζοντας ότι δεν είναι ακόμα σε θέση να επεκταθεί ‘’έξω από τα νερά του’’. Πρόκειται για μια μορφή ακραιφνούς φιλόδοξου αναθεωρητισμού με καταληκτική του επιδίωξη την συνένωση όλων των μουσουλμανικών περιοχών και πληθυσμών (‘’ νταρ αλ –Ισλάμ’’) υπό μια ενιαία πολιτική οντότητα, ανάγοντας το ίδιο ως τη μοναδική πολιτική, στρατιωτική και θρησκευτική εξουσία στο μουσουλμανικό κόσμο. Δεν πρέπει να εξισωθεί με την Αλ Κάιντα και να τύχει ανάλογης αντιμετώπισης αφού, σε αντίθεση με τον ιδεολογικό του πρόγονο, το ISIS ελέγχει επικράτεια και εδάφη σε Συρία και Ιράκ, τα αντίστοιχα δίκτυα επικοινωνίας και εφοδιασμού και υποδομές, διαθέτοντας παράλληλα εκτεταμένες στρατιωτικές ικανότητες. Αντίθετα ένα αμιγώς τρομοκρατικό δίκτυο δεν ανταποκρίνεται στην παραπάνω περιγραφή. Βάσει αυτών των δεδομένων προκύπτει ο λόγος που θεωρείται από τη διεθνή κοινότητα πρωτίστως ως ψευδο-κράτος παρά ως μια καθαρά τρομοκρατική οργάνωση. Ο Bin Laden έβλεπε την άσκηση τρομοκρατίας ως κάποιου είδους πρελούδιο στην ανάδειξη ενός χαλιφάτου, το όποιο δεν ανέμενε να προλάβει να δει ζωντανός. Για το λόγο αυτό η Αλ Κάιντα δρούσε σε διάσπαρτα μέρη του πλανήτη, όντας ευέλικτη. Αντιθέτως το ISIS, εκτός από την κατοχή εδαφών, εφαρμόζει μια δομή γραφειοκρατείας αποτελούμενη από ξεχωριστή πολιτοφυλακή και στρατό, ενώ η επικράτειά του έχει διαιρεθεί σε επαρχίες. (6)
Το δύσκολο 2015 και το σκεπτικό πίσω από τα χτυπήματα
Η χρονική συγκυρία κατά την πραγματοποίηση των τρομοκρατικών επιθέσεων δεν είναι καθόλου τυχαία για όσους παρακολουθούν καθημερινά τα τεκταινόμενα του εμφυλίου: Την περασμένη εβδομάδα το Ισλαμικό Κράτος δέχθηκε διαδοχικές ήττες σε διπλό μέτωπο. (7) Τόσο στη Συρία από καθεστωτικές δυνάμεις του Assad στη στρατιωτική αεροπορική βάση Kweiras, όσο και από κουρδικές δυνάμεις στο μέτωπο του βορειοδυτικού Ιράκ, στην πόλη Sinjar. Μάλιστα η πόλη Sinjar, είχε καταληφθεί επί ένα χρόνο από το ISIS και στρατηγικά αποτελεί σημείο κλειδί, αφού συνδέει τα δύο μεγαλύτερα προπύργιά του σε Συρία και Ιράκ, τη Raqqa και τη Mosul αντίστοιχα, καθιστώντας την έτσι τη μέχρι πρότινος ενεργή γραμμή εφοδιασμού όπλων, μαχητών και αγαθών. (8)
Υπό το πρίσμα αυτών των εξελίξεων στο μέτωπο της Μ.Ανατολής, οι επιθέσεις της περασμένης εβδομάδας μόνο συμπτωματικές δεν φαντάζουν και μπορούν να ερμηνευθούν ως εξής:
Εν μέσω ενός κλίματος τρόμου και φρίκης, στον απόηχο των τρομοκρατικών χτυπημάτων, κάποιοι αναλυτές εξέλαβαν τα τελευταία ως ένδειξη αδυναμίας του ISIS, που αποδίδεται στο γεγονός ότι καθ” όλη τη διάρκεια του 2015 η οργάνωση χάνει εδάφη που είχε καταλάβει με σχετική ευκολία στα πρώτα της κιόλας βήματα. Δηλώνει τη διαφαινόμενη αδυναμία της να πλήξει καλά προφυλαγμένους στόχους, οδηγούμενη σε τακτικές τύπου Αλ Κάιντα. (9)
Παρά δηλαδή αυτές τις αδιανόητες αιματηρές σφαγές, εμποτισμένες με μισαλλοδοξία και φανατισμό, το πιθανότερο είναι οι διαμορφωτές πολιτικής του να σκέφτονται στρατηγικά. Η προσφυγή στη βία και την τρομοκρατία σε περιοχές εκτός της σφαίρας δράσης του – τακτική που θυμίζει περισσότερο Αλ Κάιντα – επιλέχθηκε προς εξυπηρέτηση της μακροπρόθεσμης στρατηγικής του. Το μήνυμα είναι διπλό: αφορά το εξωτερικό, αλλά ίσως ακόμα περισσότερο το ίδιο το εσωτερικό του.
Υπολογίζεται ότι το αποκορύφωμα των επιχειρήσεων του ISIS ήταν στα τέλη Οκτωβρίου του 2014. Από τις αρχές του 2015 και έπειτα παρατηρήθηκε μια συνεχιζόμενη πτώση. Ως βασικές αιτίες αυτής της εξέλιξης μπορούν να θεωρηθούν η ρωσική επέμβαση προς στήριξη του Assad τον περασμένο Σεπτέμβρη – που αρχικά φρόντισε να πλήξει τις δυνάμεις των υποστηριζόμενων από τη Δύση μετριοπαθών ανταρτών-, η κουρδική ανάκαμψη (με απτό αποτέλεσμα και αφετηρία την κερδισμένη μάχη του Kobane) αλλά και το γεγονός ότι το ίδιο το Ισλαμικό κράτος παρουσίασε πτώση στο ρυθμό προσέλκυσης νεοσύλλεκτων, παρουσιάζοντας κάποιου είδους κορεσμό, αφού το ακραίο σκοταδιστικό μήνυμά του εκφράζει μόνο μια μικρή μειοψηφία μουσουλμάνων παγκοσμίως. Επιπλέον, η πτώση της τιμής του πετρελαίου στα τέλη του 2014 κατέστησε τις πετρελαιοπηγές του λιγότερο προσοδοφόρες.
Υπό τέτοια πρωτόγνωρη πίεση, η ηγεσία του ISIS επιθυμεί να εκφοβίσει, να αποπροσανατολίσει και ενδεχομένως να αναχαιτίσει τις χώρες που κινητοποιούνται εναντίον του, αποτρέποντας κλιμάκωση των βομβαρδισμών. Ένα σκεπτικό μάλλον λανθασμένο, δεδομένης της άμεσης γαλλικής και ρωσικής απάντησης. (10)
Η επόμενη μέρα
Η Ευρώπη από την πλευρά της, εν μέσω πρωτόγνωρης και δικαιολογημένης ταραχής, χωρίς να έχει συνέλθει ακόμα από το σοκ, καλείται να επιδείξει νηφαλιότητα και να αντιδράσει δίχως να πέσει παράλληλα στην παγίδα του ISIS, προδίδοντας το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τις αρχές που με θυσίες δεκαετιών έχει οικοδομήσει. Το ISIS με αυτό το χτύπημα επιδιώκει να διχάσει και να τρίξει ακόμη περισσότερο τις ήδη εύθραυστες πλάκες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Για άλλη μια φορά, τώρα περισσότερο από ποτέ, αναμένεται να δοκιμαστεί η ενότητα και η συνοχή της. Η κατεύθυνση στην οποία μέλλει να κινηθεί είναι ακόμα ασαφής και απόλυτα θολή.
Όσον αφορά όμως το μέτωπο της Μέσης Ανατολής, το πιθανότερο είναι το ίδιο το ISIS, κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Δύση, να έβαλε ταφόπλακα στις όποιες προοπτικές του σαν μόρφωμα, ψευδοκράτος ή οργάνωση, πετυχαίνοντας άθελα του κάτι που μέχρι πρότινος φάνταζε μάλλον ουτοπικό: τη δημιουργία ενός πλαισίου σύγκλισης και συνεργασίας μεταξύ των χωρών που καθόλη τη διάρκεια του εμφυλίου αντιμάχονταν υπό το προσωπείο διαφορετικών παιχτών του. Το ISIS έχει καταφέρει να πείσει ΗΠΑ , Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσία και Ιράν να επαναπροσδιορίσουν τις προτεραιότητες τους, κηρύσσοντάς το ως τον πρωταρχικό τους εχθρό στην περιοχή. Η πιθανότητα εξεύρεσης πολιτικής λύσης στο ζήτημα της παραμονής ή αντικατάστασης του Assad φαντάζει πιο πιθανή από ποτέ, όπως παραδέχθηκαν μεταξύ άλλων και δυτικοί ηγέτες όπως ο Cameron, ενώ ακόμη και η ρητορική του Putin αναφορικά με τη Δύση έχει γίνει πιο ήπια. (11) (12)
Οφείλουμε όμως να μη ξεχνάμε πως το βάρος θα πρέπει να δοθεί και στην «επόμενη μέρα». Ακόμα και αν το ISIS εξαλειφθεί αύριο κιόλας από το χάρτη, το μεγάλο στοίχημα θα παραμείνει η εγκαθίδρυση συμμετοχικών και νομιμοποιημένων θεσμών και η οικοδόμηση ενός σταθερού κράτους, στόχοι που κατά καιρούς η Δύση έχει αποτύχει να φέρει επιτυχώς εις πέρας σε άλλες περιπτώσεις, ρίχνοντας το βάρος στην ίδια την επέμβαση αντί της επόμενης μέρας. Η φονταμενταλιστική εκδοχή του ισλαμισμού, την οποία πρεσβεύει το ISIS, δεν θα εκλείψει μαζί με την υλική κατατρόπωση της οργάνωσης. Σπέρματα της αρρωστημένης λογικής του θα παραμείνουν. Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα τα αποτρέψουν να λάβουν σάρκα και οστά και να μετουσιωθούν ξανά σε κάτι αντίστοιχο.
* Το τελευταίο χαλιφάτο της ιστορίας θεωρείται η Οθωμανική Αυτοκρατόρια, η οποία κατέρρευσε και επίσημα το 1924.Όμως τα μέλη του ISIS αρνούνται να το αναγνωρίσουν ως νόμιμο, αφού δεν εφάρμοσε ολοκληρωτικά το γράμμα του ισλαμικού νόμου, αποφεύγοντας να εφαρμόσει πρακτικές όπως η δουλεία και οι ακρωτηριασμοί: πρακτικές που το ISIS εφαρμόζει σε σταθερή βάση.
(1) : http://www.ibtimes.co.uk/tunisia-beach-attack-isis-gunman-lay-wait-victims-beach-four-hours-1509348
(2) : http://www.express.co.uk/news/world/608842/ISIS-terror-attack-Islamic-State-plot-UK-West
(3): https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-02-16/isis-not-terrorist-group
(4) : Patrick Cockburn,’’Η επιστροφή των τζιχαντιστών’’ ,2014, εκδ.Μεταίχμιο.σελ.31-33
(5) : Henry Kissinger,’’Παγκόσμια Τάξη’’,2011 εκδ.Λιβάνη.σελ.199
(6) : http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/03/what-isis-really-wants/384980/)
(7) : http://time.com/4112892/isis-paris-attack-strategy/?xid=newsletter-brief
(8) : http://www.worldtribune.com/iraqi-kurdish-forces-launch-offensive-on-strategic-town-of-sinjar-held-by-isil/
(9) : http://europe.newsweek.com/paris-attacks-isis-threat-336586
(10) : https://www.stratfor.com/geopolitical-diary/france-and-russia-focus-islamic-state?utm_source=paidlist-a&utm_medium=email&utm_campaign=*|DATE:|*&utm_content=Daily+Intelligence+Brief%3A+Nov.+18%2C+2015
(11) : https://www.stratfor.com/situation-report/syria-differences-narrowing-over-al-assad%E2%80%99s-future-cameron-says
(12) : http://europe.newsweek.com/russia-open-cooperation-fight-against-isis-french-foreign-minister-396136
Αναδημοσίευση από το πολύ καλό
Power Politics
Γιάννης Αλεξανδρής
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου