1. Φυσικός χώρος - περιβάλλον
Η Ανάφη είναι το νοτιοανατολικότερο νησί των Κυκλάδων και βρίσκεται ανατολικά της Θήρας. Το έδαφός της είναι ημιορεινό με υψηλότερη κορυφή τη Βίγλα (584 μ.) στο κέντρο του νησιού. Η Ανάφη είναι νησί άγονο, χωρίς ιδιαίτερη βλάστηση. Η εικόνα της μοιάζει πυραμιδοειδής λόγω του κεντρικού ορεινού όγκου, με απόκρημνες, ελάχιστα διαμελισμένες ακτές, οι οποίες σε αρκετά σημεία σχηματίζουν μικρούς ορμίσκους με ήσυχες και δυσπρόσιτες παραλίες. Το έδαφός της αποτελείται από σκληρό γρανίτη, ενώ σε πολλά σημεία, ιδιαίτερα στις πλάγιες όψεις των λόφων, έχουν εντοπιστεί στρώματα ελαφρόπετρας. Αυτά προέρχονται από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας το 1650 π.Χ., και μεταφέρθηκαν στην Ανάφη μέσω αέριων και θαλάσσιων μαζών. Ως προς το υπέδαφος, η Ανάφη διαθέτει μεταλλεύματα σιδήρου και μολύβδου, όπως και ιαματική θειούχα πηγή στη θέση Βάγια, στις δυτικές ακτές. Η Ανάφη είναι από τα νησιά των Κυκλάδων που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα λειψυδρίας, καθώς σε πολλά σημεία υπάρχουν πηγές γύρω από τις οποίες αναπτύσσονται μικρές εκτάσεις εύφορης γης, που δημιουργούν έντονη αντίθεση με το ξηρό και άγονο τοπίο. Οι περιοχές Κάλαμος και Ρούκουνας έχουν ενταχθεί στο περιβαλλοντικό δίκτυο "Natura 2000" ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ), ενώ όλο το νησί αποτελεί μία από τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας.
2. Ιστορία
Η μυθολογία συνδέει την Ανάφη με την επιστροφή των Αργοναυτών από την Κολχίδα. Προσπαθώντας να αποφύγουν το ξαφνικό σκοτάδι και τη σφοδρή κακοκαιρία στο Κρητικό πέλαγος, οι Αργοναύτες κατέφυγαν στον Απόλλωνα, ζητώντας τη βοήθειά του. Εκείνος ανταποκρίθηκε ρίχνοντας μια έντονη δέσμη φωτός, που φανέρωσε το κοντινότερο νησί, στο οποίο έσπευσαν να αγκυροβολήσουν. Λόγω της σωτήριας εμφάνισης του νησιού αυτού, οι Αργοναύτες το ονόμασαν Ανάφη (=νησί που φωτίζεται) και για να τιμήσουν το θεό που τους συμπαραστάθηκε έχτισαν εκεί ένα ιερό του Απόλλωνα Αιγλήτου (=ακτινοβόλου). Η εμπλοκή του Απόλλωνα στην ιστορία του νησιού εντάσσεται στην πληθώρα των στοιχείων που διαθέτουμε για τη δεσπόζουσα θέση του συγκεκριμένου θεού στη μυθολογία των Κυκλάδων. Το ιερό του Δήλιου Απόλλωνα στο ομώνυμο νησί, το οποίο θεωρείται το θρησκευτικό κέντρο των αρχαίων Κυκλάδων και από τα σημαντικότερα του ελληνικού χώρου, τα ιερά σε άλλα νησιά (Δεσποτικό), αλλά και η χρήση του ονόματος του Απόλλωνα στις πόλεις μερικών νησιών (Μήλος-Πολλώνια, Σίφνος-Απολλωνία) αποδεικνύουν τη μακρά σχέση ανάμεσα στο θεό του φωτός και στις Κυκλάδες. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι πρώτοι κάτοικοι της Ανάφης ήταν οι Φοίνικες με αρχηγό το Μεμβλίαρο, ο οποίος έδωσε στην Ανάφη και τις προσωνυμίες Μεμβλίαρος ή Βλίαρος.
Στα γεωμετρικά χρόνια, η Ανάφη κατοικήθηκε από Δωριείς (10ος-8ος αι. π.Χ.) και στη διάρκεια της ηγεμονίας της Αθήνας εντάχθηκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία (5ος αι. π.Χ.), όπως και τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Ιδιαίτερη ακμή και σχετική αυτονομία παρουσίασε στους Ελληνιστικούς χρόνους, οπότε και διέθετε δικό της νόμισμα, ενώ ελάχιστα στοιχεία έχουμε για τη Ρωμαϊκή εποχή. Στη Βυζαντινή εποχή η Ανάφη δεν ανέπτυξε ιδιαίτερη δραστηριότητα. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204), ο Μάρκος Σανούδος συγκρότησε το Δουκάτο του Αιγαίου, καταλαμβάνοντας όλες τις Κυκλάδες. Η Ανάφη παραχωρήθηκε στο Λεονάρδο Φώσκολο και το όνομά της εκλατινίστηκε σε Νamphio. Στη συνέχεια άλλαξε κυριάρχους: Βυζαντινούς και Βενετούς αρχικά, Οθωμανούς το 1537 (μαζί με τις υπόλοιπες Κυκλάδες), ενώ αποτέλεσε συχνά στόχο πειρατικών επιδρομών. Για αυτή την περίοδο προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για το νησί οι περιηγητές Chr. Buondelmonti το 15ο αιώνα και P. De Tournefort το 18ο αιώνα. Μετά την Επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του ελληνικού κράτους, Αναφιώτες μετανάστευσαν στην Αθήνα για να εργαστούν ως κτίστες στην ανοικοδόμηση της νέας πρωτεύουσας, δημιουργώντας τα Αναφιώτικα, τη συνοικία κάτω από την Ακρόπολη. Όπως και πολλά άλλα νησιά, η Ανάφη χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από τη δεκαετία του 1920 και σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.
3. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία
Στην κορυφή του λόφου Καστέλι, στο κέντρο του νησιού, σώζονται τα κατάλοιπα της αρχαίας πρωτεύουσάς του (4ος-2ος αι. π.Χ.), κυρίως ίχνη ισχυρού τείχους, νεκροταφείο με εντυπωσιακούς τάφους σε μορφή οίκων, αλλά και ρωμαϊκά επιτύμβια μνημεία. Η Μονή της Κάτω Παναγίας της Καλαμιώτισσας, στη νοτιοανατολική ακτή, είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Απόλλωνα του Ασγελάτα με αρχαίο οικοδομικό υλικό και εντοιχισμένες επιγραφές. Ο ναός αποτελούσε το επίκεντρο της θρησκευτικής ζωής των αρχαίων κατοίκων. Από επιγραφές προκύπτει ότι λατρεύονταν και άλλοι θεοί, όπως ο Ασκληπιός, ο Ζευς Κτήσιος και η Αφροδίτη. Το πολιτικό κέντρο (Καστέλι) και το θρησκευτικό συνδέονταν με μια ιερά οδό, τμήματα της οποίας έχουν εντοπιστεί. Τέλος, η θέση Καταλυμάτσο (ή Καταλυμάκια), λίγο δυτικότερα από το ιερό, ταυτίζεται με το αρχαίο λιμάνι του νησιού, όπως φαίνεται από τα ερείπια νεωρίων και μικρού οικισμού, ο οποίος συνδεόταν με τις δύο παραπάνω θέσεις μέσω μιας παράκαμψης της ιεράς οδού. Οι τρεις αυτοί αρχαιολογικοί χώροι είναι επισκέψιμοι, αλλά με μεγάλη δυσκολία, καθώς πρέπει κανείς να ακολουθήσει τους στενούς δρόμους στις πλαγιές των απότομων λόφων, οι οποίοι αποτελούν γνώριμο στοιχείο του αναγλύφου του νησιού. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο φιλοξενεί πολλά από τα ευρήματα της Ανάφης, ενώ στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης (Ερμιτάζ) βρίσκονται αυτά που απομάκρυναν οι Ρώσοι όταν κατέλαβαν το νησί το 1770-1774, κατά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Η συγκέντρωση του σημερινού πληθυσμού στη Χώρα της Ανάφης και η μεταφορά της παλιάς πρωτεύουσας από το Καστέλι στη σημερινή θέση, ήδη από την εποχή των Φώσκολων, οδήγησε στην απομόνωση των σημαντικών αρχαιολογικών χώρων του νησιού, προστατεύοντάς τους όμως ταυτόχρονα από τη σύγχρονη οικοδόμηση.
4. Παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Σήμερα, η Χώρα της Ανάφης αποτελεί το μοναδικό οργανωμένο οικισμό του νησιού, ο οποίος από το 2002 ανακηρύχθηκε μαζί με τα υπόλοιπα οικιστικά κατάλοιπα του νησιού διατηρητέος. Απέχει 1 χλμ. από το σύγχρονο λιμάνι του Αγίου Νικολάου, όπου καταλήγουν όλα τα δρομολόγια των πλοίων, τόσο από τον Πειραιά, όσο και από τα υπόλοιπα νησιά. Η αρχιτεκτονική της Χώρας αποτελεί θαυμάσιο δείγμα αιγαιοπελαγίτικου οικιστικού τοπίου με χαμηλά, διώροφα και ευρύχωρα πέτρινα λευκά σπίτια, μεγάλες αυλές με θέα στο πέλαγος και στενούς πλακόστρωτους δρομίσκους, που συνδέουν με καμάρες τα σπίτια. Πολύ καλά σωζόμενο δείγμα της αρχιτεκτονικής αυτής θεωρείται η συνοικία των Αναφιώτικων της Πλάκας στην Αθήνα, στα νότια της Ακρόπολης, που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1860 από Αναφιώτες μάστορες και χτίστες.
5. Το νησί κατά τα τελευταία χρόνια
Η ενασχόληση των Αναφιωτών με τη λάξευση της πέτρας αποτελούσε μία από τις πιο σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες του νησιού, το οποίο παρείχε σε αφθονία την πρώτη ύλη. Οι Αναφιώτες αναδείχθηκαν ιδιαίτερα επιτήδειοι μάστορες και χτίστες. Με την ιδιότητά τους αυτή συνέβαλαν με τη γνώση τους στην οικοδόμηση της Αθήνας κατά τον 19ο αιώνα. Η απόσταση του νησιού από τον Πειραιά και τις Κεντρικές Κυκλάδες και η απομόνωσή του βοήθησε στη διατήρηση του παραδοσιακού αρχιτεκτονικού τοπίου της Ανάφης και στην αποφυγή αρχιτεκτονικών επιλογών που υπαγορεύονταν από μια κοντόφθαλμη αντίληψη τουριστικής ανάπτυξης, όπως σε άλλα νησιά. Έτσι, οι ταξιδιώτες μπορούν να θαυμάσουν το εξαίρετο τοπίο της Χώρας και να επισκεφθούν τις ήσυχες παραλίες του νησιού, πολλές από τις οποίες προσεγγίζονται μόνο από τη θάλασσα και συγκεκριμένα με καΐκια από την Παναγία Καλαμιώτισσα. Επίσης, οι ανεμόμυλοι στις παρυφές της χώρας και τα πολλά και παλιά ξωκλήσια αποτελούν πόλο έλξης πολλών επισκεπτών, ενώ στη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής γίνεται μεγάλο πανηγύρι στις 8-9 Σεπτεμβρίου, όπου οι κάτοικοι διασκεδάζουν σε ρυθμούς που θυμίζουν έντονα τις κρητικές μαντινάδες.
6. Κατοικιές
Εκτός από τη Χώρα, σε όλη την έκταση του νησιού υπάρχουν διάσπαρτες οι λεγόμενες «κατοικιές», κτίσματα που κατασκεύαζαν οι κάτοικοι της Χώρας στις παρυφές των χωραφιών τους, ώστε να μπορούν να διαμένουν σε αυτά κατά τη διάρκεια του θέρους ή του τρύγου. Λειτουργούσαν επίσης ως χώροι αποθήκευσης και επεξεργασίας των προϊόντων (σιτάρι, μαλλί, τυρί, μέλι κ.ά.). Πρόκειται για μικρά λιθόκτιστα συγκροτήματα, που αποτελούνται από δωμάτια διαμονής και κουζίνα σε ορθογώνια, μονόχωρη μορφή, και από αποθήκες, αχυρώνες, αλώνια, φούρνους ή μαντριά. Αποτελούν τον πυρήνα της αγροτικής οικονομίας του νησιού και υποδηλώνουν τη μόνιμη σχέση των κατοίκων με τη γη. Στην ιστορική τους διαδρομή, οι Αναφιώτες ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι, ενώ η θαμνώδης βλάστηση συνέβαλε στην ανάπτυξη της μελισσοκομίας, όπως αποδεικνύεται και αρχαιολογικά με τον εντοπισμό ελληνιστικών νομισμάτων με το σύμβολο της μέλισσας στη μία πλευρά τους. Η διασπορά των αναβαθμών (πεζούλες) δείχνει την προσπάθεια των κατοίκων για την εξοικονόμηση καλλιεργήσιμης γης. Ο διαχρονικός δεσμός ανθρώπου-τοπίου διαπερνά όλες τις ιστορικές περιόδους και ορίζει ακόμα και σήμερα την εικόνα της Ανάφης, μετατρέποντας το νησί σε ιδανικό τόπο εναλλακτικού τουρισμού.
Συγγραφή : Τσώνος Κωνσταντίνος (31/3/2005)
Για παραπομπή: Τσώνος Κωνσταντίνος, «Ανάφη», 2005,
Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου
URL:
English version
Anafi
1. Location and environment
Anafi is the southeasternmost island of the Cyclades, to the east of the island of Thera (Santorini). It is hilly and barren with sparse vegetation, the highest peak being Vigla (584 m) in the centre of the island. Anafi looks like a pyramid, due to the central bulge, with a steep, slightly sinuous coastline, often forming small bays with secluded and tranquil beaches. The soil is composed of hard granite, while in several places, particularly on the hillsides, there are deposits of pumice from the eruption of the volcano of Santorini in 1650 BC, and transferred to Anafi through air and water masses. The subsoil contains iron and lead ores and there are sulphure springs at Vagia, on the west coast. Anafi is one of the Cyclades that do not face water shortage thanks to several springs, where the surrounding small fertile areas are in sharp contrast to the dry and arid landscape.
The areas Roukounas and Kalamos have been included in the European network "NATURA 2000" as Sites of Community Importance (SCI). The island has been declared an Important Bird Area of Greece.
2. Historical Background
The Greek Mythology associates Anafi with the return of the Argonauts from Colchis. While fleeing the sudden darkening of the sky and the stormy weather in the Cretan Sea, they sought Apollo’s aid. The god responded by sending a beam of light that revealed the closest island, where they found refuge and dropped anchor. Because of the island’s sudden revelation, the Argonauts called it Anafi (the illuminated island) and built a sanctuary to Apollo Aigletos (shining) to honour the god who aided them. The inclusion of Apollo in the history of the island is part of the evidence we have of the dominant position the specific god held in Cycladic mythology. The sanctuary to Delios Apollo on the island of Delos, considered the religious centre of ancient Cyclades and one of the most important centres of all ancient Greece, the sanctuaries on other islands (Despotiko) and the use of Apollo’s name in the towns of some islands (Milos-Pollonia, Sifnos-Apollonia) demonstrate the long-standing relation between the god of light and the Cyclades. According to mythology, the first people to inhabit Anafi were the Phoenicians under the command of Memvliaros, who gave Anafi the names Memvliaros and Vliaros.
In the Geometric period (10th-8th c. BC), Anafi was inhabited by the Dorians, while during the domination of Athens it joined the Athenian League (5th c. BC), like most of the Cyclades. The island thrived and acquired a relative autonomy during the Hellenistic period, when it minted its own coinage, while there is little information about the Roman period. In the Byzantine period Anafi was included in the theme of the Aegean Sea without being particularly active. After Constantinople was captured by the Franks (1204), Marco Sanudo occupied all the Cyclades and formed the Duchy of Naxos. Anafi was ceded to Leonardo Foscolo and renamed Νamphio. In the following years the island was successively occupied by the Byzantines and the Venetians at first, and the Ottomans in 1537 (together with the rest of the Cyclades), while it was a favourite target for pirates. The travellersChr. Buondelmonti in the 15th century and P. De Tournefort in the 18th century provided important information about the island during the particular period. After the Greek War of Independence in 1821 and the foundation of the Greek State people from Anafi migrated to Athens to seek their fortune and contributed as builders and stone-cutters to the development of the new capital. They formed Anafiotika, the quarter below the Acropolis. As it happened in several other islands, Anafi was used as a place of exile during the Mid-war period, from the 1920s until the beginning of World War II.
3. Archaeological Sites and Monuments
At the top of Kastelli hill, at the centre of the island, there are remains of the ancient capital (4th-2nd c. BC), including a strong wall, a cemetery with impressive graves and Roman funerary monuments. The Monastery of Kato Panagia (Virgin Mary) Kalamiotissa on the southeast coast has some walled inscriptions and is built from ancient buliding material on the ruins of a temple to Apollo Asgelata. The temple used to be the centre of the ancient inhabitants’ religious life, who, according to inscriptions, except for Apollo worshipped Asclepius, Zeus Ktesios and Aphrodite as well. The political centre (Kastelli) was connected with the religious centre by a sacred way, parts of which have been revealed. Finally, the site Katalymatso (or Katalymakia), a little to the west of the sanctuary, is identified with the island’s ancient port, as proven by the remains of the shipyards and the small settlement, which was connected with the two above sites by a detour around the sacred way. These three archaeological sites are not easily accessible, as one must follow the narrow paths on the steep hillsides, which are typical of the island’s relief. The National Archaeological Museum houses several findings from Anafi, while the Museum of Saint Petersburg (the Hermitage) houses items taken by the Russians, when they occupied the island in 1770-1774 during the Russo-Turkish war. The present population’s concentration in Chora of Anafi and the transfer of the old capital from Kastelli to its present location since the times of the Foscoli have isolated the island’s important archaeological sites, at the same time protecting them from modern building activity.
4. Traditional Architecture
Chora is today the island’s only organised settlement; together with the rest of the architectural remains on the island, was proclaimed preservable in 2002. It is built within 1 km from the contemporary port of Agios Nikolaos, where all ships arrive from Piraeus and other islands. Its architecture is an exceptional example of the Aegean built environment, with comfortable, low, two-storey, white, stone houses with large yards overlooking the sea and narrow paved alleys connecting the houses through arches. The quarter of Anafiotika in Plaka of Athens is a well-preserved example of this architectural style, built in the 1860s to the south of the Acropolis by immigrant craftsmen and builders from Anafi.
5. Anafi in recent times
Stone-carving was one of the most important economic activities on the island; Anafi provided plenty of raw material. The people of Anafi were particularly skillful craftsmen and builders, contributing their knowledge to Athens’ construction in the 19th century. The fact that the island was far from Piraeus and the central Cyclades and therefore relatively isolated helped Anafi to preserve its traditional setting and evade unfortunate architectural choices that were imposed by a short-sighted understanding of touristic development, as in other islands. Thus, visitors may admire the beautiful scenery of Chora and visit the island’s tranquil beaches, many of which are accessible only by sea, in particular from Virgin Mary Kalamiotissa. In addition, the windmills on the outskirts of Chora as well as several old country chapels are major attractions for many visitors, while in the Monastery of Zoodochos Pigi a great festival takes place on 8-9 September, when the inhabitants celebrate with songs reminiscent of the Cretan mantinades (folk songs in the form of 15-syllable rhyming couplets).
6. The "Katoikies"
Apart from Chora, the entire island has sparse buildings the inhabitants of Chora used to erect near their fields, so that they could live there during summer and vine harvest; they are called "katoikies". Such buildings were used for product storage (wheat, wool) and processing (cheese, honey). They are small stone complexes in rectangular form, consisting of some rooms and a kitchen, as well as storerooms, barns, threshing floors, ovens or sheep-runs. They form the nucleus of the agricultural economy of the island and underline the inhabitants’ permanent relationship with the land.
Throughout history, the people from Anafi have been farmers and stock breeders, while bushy vegetation has contributed to the development of apiculture. The discovery of Hellenistic coins with the symbol of the bee on the one side testifies the long tradition of apiculture in Anafi. The island’s extensive terrace cultivation (pezoules) shows the efforts of the inhabitants to create new arable land. The bond between human activity and natural landscape, which runs throughout history, marks even today the picture of Anafi and makes the island an ideal place for alternative tourism.
Συγγραφή : Tsonos Konstantinos (31/3/2005)
Μετάφραση : Velentzas Georgios (29/6/2005)
Για παραπομπή: Tsonos Konstantinos, "Anafi", 2005,
Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου
URL: