1. Εισαγωγή
Η δημοσίευση του πρώτου επίσημου κειμένου των μεταρρυθμίσεων που είναι γνωστές ως
Τανζιμάτ (το διάταγμα Χατ-ι Σερίφ, που εκδόθηκε το 1839), αλλά κυρίως η δεύτερη φάση τους, η οποία εγκαινιάστηκε με την έκδοση του Ισλαχάτ Φερμανί το 1856, αποτελούν σημαντική τομή για την εμπέδωση μιας νέας ιδεολογίας, του οθωμανισμού. Στόχο είχε να προωθήσει την ισότητα μεταξύ όλων των υπηκόων του σουλτάνου με βάση μια κοινή πολιτική συνείδηση που θα καθιστούσε ασήμαντη κάθε θρησκευτική ή εθνοτική διαφορά. Η πολιτική αυτή στην πράξη ξεκινά ήδη από την εποχή του Μαχμούτ Β΄ (1807-1839). Ο «γκιαούρης» σουλτάνος, όπως έχει χαρακτηριστεί, έπειτα από μια σειρά εξεγέρσεων των χριστιανών υπηκόων του (σερβικές επαναστάσεις στα 1804 και 1815, Ελληνική Επανάσταση το 1821) προσπάθησε με μια σειρά από μέτρα και να πατάξει τις φυγόκεντρες δυνάμεις και να δημιουργήσει προϋποθέσεις ενσωμάτωσης των μη μουσουλμάνων στην κοινωνία και τη διοίκηση. Έτσι, το 1826 εξόντωσε τους γενίτσαρους, που είχαν εξελιχθεί σε μάστιγα και για τη διοίκηση και για τους υπηκόους, ενώ το 1828 προώθησε σειρά μέτρων σχετικά με την αμφίεση των κρατικών υπαλλήλων και του στρατού.
Έως τότε, διάφοροι σουλτάνοι, όπως ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1494-1566), είχαν περιγράψει σε φιρμάνια με κάθε λεπτομέρεια τους ενδυματολογικούς κανόνες που έπρεπε να ακολουθούν οι υπήκοοί τους ανάλογα με το αν είναι μουσουλμάνοι ή μη, πλούσιοι ή φτωχοί, άνδρες ή γυναίκες. Με αντίστοιχη λεπτομέρεια περιγραφόταν και η εξωτερική εμφάνιση των μελών της γραφειοκρατίας ή του στρατού, ανάλογα με το βαθμό και την ειδικότητά τους. Τώρα όλες αυτές οι εξόφθαλμες διαφορές θα απαλείφονταν με την εισαγωγή ενός ιδιαίτερου καλύμματος κεφαλής, που έγινε γνωστό ως φέσι. Επρόκειτο για καινοτομία που, ακριβώς επειδή επιβλήθηκε με τη βία, αντιμετώπισε τις αντιδράσεις σημαντικών τμημάτων του μουσουλμανικού πληθυσμού κυρίως της πρωτεύουσας. Πέρα από τη δυσαρέσκεια που είχε δημιουργήσει ο αυταρχικός τρόπος με τον οποίο ο σουλτάνος είχε διαλύσει τα δίκτυα που συνέδεεαν τους γενίτσαρους με τις διάφορες συντεχνίες, αυτό που εξόργιζε τους μουσουλμάνους ήταν πως με την επιβολή κοινού καλύμματος κεφαλής εξισώνονταν με τους μη μουσουλμάνους.1
2. Ο οθωμανισμός και οι μη μουσουλμάνοι
Αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος της συγκεκριμένης πρακτικής, που άνοιγε το δρόμο στον οθωμανισμό, ο οποίος απέβλεπε στη δημιουργία μιας κοινωνίας, όπου όλοι οι υπήκοοι θα μετατρέπονταν σε πολίτες με ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις απέναντι στο σουλτάνο. Ο Μαχμούτ Β΄ έθεσε τις βάσεις αυτής της πολιτικής –η οποία θα διατυπωνόταν και επισήμως το 1839, όταν στο θρόνο θα ανέβαινε ο γιος του Αβδούλ Μετζίτ– μεταξύ άλλων με την ίδρυση ανώτατων σχολών όπως η Ιατρική Σχολή το 1834, όπου μπορούσαν να φοιτήσουν και μη μουσουλμάνοι. Ωστόσο, το εγχείρημα έφερε καρπούς
