Κριμαϊκός Πόλεμος και Επιπτώσεις του στον Πόντο (Οκτώβριος 1853 - Φεβρουάριος 1856)

1. Η αφορμή για την έναρξη του πολέμου

Ο Κριμαϊκός πόλεμος( Οκτώβριος 1853-Φεβρουάριος 1856) αποτέλεσε την κατάληξη μιας ακόμα κρίσης που ξέσπασε με αφορμή την αυξανόμενη γαλλική επιρροή στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων και την επέμβαση του τσάρου που, υπό τη σημαία της ορθοδοξίας, επιδίωκε να εδραιώσει συμμαχίες με τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής ζήτησε νέα προνόμια από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με αντάλλαγμα την προστασία των συμφερόντων των Οθωμανών εναντίον των Γάλλων. Αρχικά, ο σουλτάνος δέχτηκε την πρόταση της Ρωσίας αλλά αργότερα, έπειτα από επέμβαση της Αγγλίας, αρνήθηκε να δώσει τα προνόμια που είχε υποσχεθεί. Έτσι η Ρωσία προειδοποίησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία ότι, αν δε δεχόταν την πρότασή της, θα εισέβαλλε στην επικράτειά της. Οι ναυτικές δυνάμεις της Αγγλίας στα στενά των Δαρδανελίων ήταν σε ετοιμότητα για κάθε ναυτική επέμβαση της Ρωσίας.

2. Τα γεγονότα

Στις αρχές Ιουλίου, τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν από τα δυτικά στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αγγλία, που δεν περίμενε αυτή την εισβολή, ανάγκασε το σουλτάνο να σταματήσει τον πόλεμο και να δεχτεί τα παλιά θρησκευτικά προνόμια του τσάρου στους Αγίους Τόπους. Οι πρέσβεις των μεγάλων δυνάμεων συναντήθηκαν και στα τέλη Ιουλίου υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Βιέννης, σύμφωνα με το οποίο αναγνωρίστηκαν εκ νέου τα προνόμια που είχε αποκτήσει η Ρωσία στις προηγούμενες συνθήκες ειρήνης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή και της Αδριανούπολης.

Ο σουλτάνος δε δέχτηκε τους όρους της συμφωνίας λόγω της λαϊκής δυσαρέσκειας και με τη δικαιολογία ότι η συμφωνία υπογράφηκε χωρίς την παρουσία εκπροσώπου του, στην ουσία όμως επειδή ενισχύθηκε από πολεμικά πλοία της Αιγύπτου. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1853, οθωμανικά στρατεύματα ξεκίνησαν την επίθεση προς τις περιοχές που είχαν καταληφθεί από τους Ρώσους. Στη Μικρά Ασία τα οθωμανικά στρατεύματα που παρέμειναν στο Ερζερούμ και το Καρς εισέβαλαν στον Καύκασο. Τα πολεμικά πλοία της Αγγλίας μετά την καταστροφή του οθωμανικού στόλου στη Σινώπη επέστρεψαν στη Μαύρη Θάλασσα για να προστατεύσουν τα οθωμανικά συμφέροντα. Η Ρωσία, από την άλλη μεριά, διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της με την Αγγλία και τη Γαλλία. Το Μάρτιο του 1854 η Γαλλία με τη σειρά της κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Η Πρωσία και η Αυστροουγγαρία συνθηκολόγησαν με τον όρο να αποχωρήσουν τα ρωσικά στρατεύματα από τα οθωμανικά εδάφη στην Ευρώπη. Η ροή του πολέμου άλλαξε όταν υπογράφηκε η συμφωνία μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με την οποία η Αυστροουγγαρία αποκτούσε τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και ως αντάλλαγμα θα υποστήριζε τους Οθωμανούς στον πόλεμο με τη Ρωσία. Η τελευταία, που δεν ήθελε να ανοίξει άλλο μέτωπο με την Αυστροουγγαρία, αναγκάστηκε να απομακρύνει τα στρατεύματά της από τις ηγεμονίες που είχε καταλάβει. Το Σεπτέμβριο του 1854 τμήμα των δυνάμεων της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Πρωσίας εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της Σεβαστούπολης. Αλλά ο χειμώνας διέκοψε κάθε επέμβαση και προκάλεσε μεγάλες απώλειες στις δυνάμεις τους. Το επόμενο καλοκαίρι, του 1855, οι μάχες στην Κριμαία εξελίσσονταν χωρίς αποτέλεσμα. Τελικά, στις αρχές Σεπτεμβρίου, καταλήφθηκε η Σεβαστούπολη έπειτα από περίπου ένα έτος πολιορκίας.1 Οι Ρώσοι από τα ανατολικά προχώρησαν προς το Καρς και αργότερα, στα τέλη Νοεμβρίου, το κατέλαβαν.2

Τελικά, μετά τις πολιτικές διαβουλεύσεις των εμπόλεμων κρατών το Μάρτιο του 1856, υπογράφηκε η συνθήκη του Παρισιού, σύμφωνα με την οποία όλες οι εμπόλεμες χώρες δεσμεύτηκαν να εγκαταλείψουν τις περιοχές που είχαν καταλάβει στη διάρκεια του πολέμου, αναγνωρίζοντας έτσι την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από την άλλη μεριά, δεσμεύτηκαν ότι, αν ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σε μία από τις εμπλεκόμενες χώρες δημιουργηθεί πρόβλημα, οι άλλες θα προσπαθήσουν να το λύσουν. Επίσης, απαγορεύτηκε η διέλευση πολεμικών πλοίων από τα στενά των Δαρδανελίων και επιτράπηκε σε όλες τις χώρες η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στον ποταμό Δούναβη. Το πιο σημαντικό για το σουλτάνο ήταν η επιστροφή της Μολδαβίας και της Βλαχίας στην επικράτειά του.

Read More

Μονή Παναγίας Σουμελά, Ιστορικό

1. Γεωγραφική θέση και παράδοση κατασκευής της μονής

Το μοναστήρι της Παναγίας στον Εύξεινο Πόντο χτίστηκε σε απόκρημνη θέση πάνω από μια κοιλάδα την οποία διασχίζει το ποτάμι της Παναγίας, στις δυτικές πλαγιές του όρους Μελά, περίπου 40 χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας και σε υψόμετρο 1.150 μέτρων.1 Η μονή, χτισμένη σε περιοχή μεγάλης φυσικής ομορφιάς, αργότερα έγινε γνωστή ως Σουμελά.

Το χρονικό της κατασκευής του μοναστηριού συνδέεται με παραδόσεις που ανάγονται έως το 10ο αιώνα. Με βάση τις παραδόσεις αυτές, η μονή ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από δύο Αθηναίους μοναχούς, το Βαρνάβα και το Σωφρόνιο.2 Οι μοναχοί αυτοί φέρονται, παρακινημένοι από κάποιο όραμα, να ταξίδεψαν μέχρι το όρος Μελά και να βρήκαν σε κάποιο σπήλαιό του εικόνα της Θεοτόκου, μία από τις τρεις που η παράδοση αποδίδει στον Όσιο Λουκά. Παρόμοιες μακραίωνες παραδόσεις συνοδεύουν την ίδρυση σημαντικών μοναστηριών του Πόντου, μερικά από τα οποία μάλιστα έχουν δημιουργηθεί μέσα σε σπήλαια.3

Η μονή ήταν αυτοκρατορική και επιπλέον πατριαρχική και σταυροπηγιακή. Γύρω στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα το μοναστήρι θα πρέπει να αποτελούνταν από το σπήλαιο, πιθανότατα ακόσμητο, από μία πηγή αγιασμού νοτιοανατολικά του σπηλαίου και από ξύλινα κελιά που «κρέμονταν» ουσιαστικά πάνω από τη χαράδρα την οποία διέσχιζε το ποτάμι της Παναγίας.

2. Η μονή στα χρόνια των Μεγάλων Κομνηνών

Περίοδο μεγάλης ακμής γνώρισε η μονή Σουμελά στους χρόνους των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας και κυρίως κατά την περίοδο διακυβέρνησης των αυτοκρατόρων Ιωάννη Β΄ Μεγάλου Κομνηνού (1286-1297), Αλεξίου Β΄ (1297-1330), Βασιλείου (1332-1340) και Αλεξίου Γ΄ (1349-1390). Μέχρι το τρίτο τέταρτο του 14ου αιώνα ολόκληρη η κοιλάδα κοντά στο μοναστήρι ανήκε στη δικαιοδοσία της μονής Σουμελά, απόρροια των αποφάσεων των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας.

O αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός ανέλαβε οικονομικά την ανοικοδόμηση της μονής Σουμελά στα 1360-1365. Έμμετρη επιγραφή που σωζόταν πάνω από την κεντρική θύρα της μονής έως το 16504 ανέφερε ότι οχύρωσε το συγκρότημα του μοναστηριού με τείχη και πύργους, οικοδόμησε καινούρια κελιά, διαμόρφωσε το χώρο του ναού στη μορφή που σώζεται σήμερα και δώρισε στο μοναστήρι μία εικόνα της Θεοτόκου.5

Από ευγνωμοσύνη για τη σωτηρία του από ναυάγιο, ο Αλέξιος Γ΄ εξέδωσε το 1364 ένα χρυσόβουλο6 με αφορμή την ανάγκη να ανανεωθούν προνόμια που η μονή απολάμβανε από παλαιότερα. Με το εν λόγω έγγραφο ο αυτοκράτορας επικύρωνε δωρεές σε κυριότητα και νομή γης που η μονή κατείχε από χορηγίες των αυτοκρατόρων Ιωάννη Β΄, Αλεξίου Β΄ και Βασιλείου Κομνηνών. Επιπλέον αναγνωριζόταν οποιαδήποτε άλλη κτήση της μονής που αποκτήθηκε με αγορά ή δωρεά, είτε αυτή αναφερόταν ρητά στο χρυσόβουλο είτε όχι.7 Επίσης το έγγραφο καθόριζε τις εργασιακές σχέσεις, τις υποχρεώσεις και τα προνόμια που απολάμβαναν οι πάροικοι του μοναστηριού και όριζε ότι όποιος εγκαθίστατο στα εδάφη της μονής προσγραφόταν στους παροίκους της. Με βάση το έγγραφο, η μονή είχε πλήρη απαλλαγή από φόρους και άλλες οφειλές και εξέπιπτε της δικαιοδοσίας και των δικαστικών αρμοδιοτήτων των τοπικών ηγεμόνων της Ματζούκας. Πέρα από τη φοροαπαλλαγή, η μονή απαλλασσόταν και από στρατιωτικές υποχρεώσεις (εξκουσσεία) και υποχρεωνόταν να πληρώνει μόνο το «βασικό τέλος», δηλαδή φόρο για την έγγειο ιδιοκτησία, ο οποίος καταβαλλόταν στο αυτοκρατορικό ταμείο δύο φορές τοχρόνο (Σεπτέμβριο και Μάρτιο).8

Read More